O’zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

Vazifa varianti	Rel’sli zanjir uzunligi, 1 km	Salt yurishdagi kuchlanish,	Salt yurishda tok,	Qisqa tutashishda kuchlanish, 𝒌
Qisqa tutashishda tok, 𝒌
1	1,6	0,91	0,46	0,22	0,98
2	1,7	0,92	0,45	0,23	0,99
3	1,8	0,93	0,50	0,24	0,92
4	1,9	0,94	0,55	0,26	0,93
5	1,3	0,95	0,48	0,28	0,94
6	1,4	0,96	0,60	0,29	0,96
7	1,6	0,81	0,26	0,32	0,98
8	1,9	0,82	0,35	0,33	0,99

9	1,1	0,83	0,40	0,34	0,92
10	1,2	0,84	0,65	0,36	0,93
11	1,4	0,85	0,78	0,38	0,94
12	1,5	0,86	0,80	0,39	0,96
13	1,65	0,71	0,96	0,42	0,98
14	1,75	0,72	0,45	0,43	0,99
15	1,88	0,73	0,20	0,44	0,92
16	1,95	0,74	0,65	0,46	0,93
17	1,35	0,75	0,78	0,48	0,94
18	1,45	0,76	0,30	0,49	0,96
19	1,2	0,61	0,26	0,52	0,98
20	1,72	0,62	0,35	0,53	0,99
21	1,88	0,63	0,40	0,54	0,92
22	1,95	0,64	0,55	0,56	0,93
23	1,36	0,65	0,78	0,58	0,94
24	1,48	0,66	0,80	0,59	0,96

SYU va QT rejimlarida kuchlanish va toklarni rel’sli zanjir (RZ) boshida o’lchash natijasida, hamda fazalar siljish burchaklarini o’lchash yo’li bilan birlamchi parametrlarni aniqlash mumkin. Ushbu usulni birlamchi parametrlar ehtimol bo’lgan ahamiyatlarda qo’llanish chegaralarni ko’rib chiqamiz.

So’nish ko’payishi bilan rel’sli zanjirning kirish qarshiligi modul va argument bo’yicha to’lqinligi qarshilikka yaqinlashadi. Shunda Z_xx va Z _KZ orasidagi tafovuti kamayib boradi. Bu holatda Z_xx va Z _KZ modullari va argumentlari teng bo’lganda yuqorida keltirilgan tenglamalar ayniyatlarga aylanadi, bu esa birlamchi parametrlarni aniqlashni istisno qiladi. Bu rel’sli zanjirning katta so’nishida ballast qarshiligi kamayishida va rel’sli zanjirning uzunligi o’sishida kuzatiladi.



1-rasm.Relsli zanjirning so’nish grafiki.


50 Gs chastotada 50 Gs |z_r|= 0,8 Om/km. Agar z_b = 0,2 Om·km ni olsak, unda

to’lqinlik qarshilik
Z_{в 1} 
  0,4 Ом
ni tashkil etadi.

r_б  1 Ом  км r_б  5 Ом  км
учун учун
Z_{в 2} 
Z_{в 3} 
 0,9 Ом
^{ 2 Ом} bo’ladi.

Grafikda ko’rinib turibdiki, Z_xx va Z _KZ modullarni tengligi z_b = 0,2 Om·km da rel’sli zanjirning uzunligi 0,74 km da z_b = 1 Om·km da 1,65 km uzunligida, z_b q 5 Om·km da rel’sli zanjirning 3,7 km uzunligi uchun to’g’ri keladi.
SHunday qilib, agar uzunligi 2,6 km rel’sli zanjirning ballast qarshiligi z_b = 1 Om·km normativga ega bo’lsa, unda salt yurish va qisqa tutashuv usul bilan uni birlamchi parametrlarni o’lchash imkoni bo’lmaydi.

2-rasm. Ballast qarshiligini chastotaga bog’liqligi.

Agar hisob formulalarni differensiallashtirsak va nuqsonlarni hisobga olsak, ma’lum bo’ladiki, rel’sli zanjirni so’nishi ko’payishi bilan o’lchov xatolari ham ko’payadi. Rel’sli zanjirning o’zini so’nishi 1,7 Nep (14 dB) dan oshadigan bo’lsa, unda SYU va QT usulining o’lchov xatosi keskin oshib boradi.

Oziqlantiruvchi uchidan ye va 2e masofadagi qisqa tutashuvda kirish qarshilikni

o’lchash yo’li bilan rel’sli zanjirning birlamchi parametralrini aniqlash.
Bu usul bilan birlamchi parametrlarni aniqlashda oziqlantiruvchi uchidan ye masofada rel’sli zanjirda QT qilinadi va U_n hamda I_n qiymatlari o’lchovlaridan RZning kirish qarshiligi aniqlanadi.

IKKINCHI AMALIY MASHG’ULOT MASHG’ULOT MAVZUSI

Yo’l relesini o’chilishini talab etmaydigan usul bilan o’zgarmas tokli relsli
zanjirning birlamchi parametorlarini aniqlash

MASHG’ULOT MAQSADI:

Yo’l relesini o’chilishini talab etmaydigan usuli bilan rels zanjirining parametorlarini o’lchash hamda malumotlarni jadvalga qayd etish.

2-masala

Quyidagi keltirilgan usul bo’yncha o'zgarmas tok relsli zanjirining o’lchamini tariflang. Birinchi usulni boshqa malum usullar bilan taqqoslang. Zarur hisob-kitob formulasini chiqarib bering. 2 jadvalda keltirilgan boshlangich malumotlarga qarab, qo'shimcha oqim zanjirining parametrlarini aniqlanadi.

2-jadval. Yo’l relesini o’chirilishini talab etmaydigan usul

Vazifa varianti	Rel’sli zanjir uzunligi, 1 km	Relsli zanjiri manba uchidagi kuchlanish,	Rel’sli zanjiri manba uchidagi tok,	Rel’sli zanjiri rele uchidagi kuchlanish, 𝒌	Rel’sli zanjiri rele uchidagi kuchlanish,
1	1,6	1.2	1.0	0,22	0.5
2	1,7	1.3	1.01	0,23	0.6
3	1,8	1.1	1.02	0,24	0.7

4	1,9	1.4	1.05	0,26	0.1
5	1,3	1.6	1.06	0,28	0.2
6	1,4	1.7	1.5	0,29	0.3
7	1,6	1.8	1.02	0,32	0.4
8	1,9	1.9	1.09	0,33	0.5
9	1,1	1.11	1.08	0,34	0.6
10	1,2	1.12	1.07	0,36	0.7
11	1,4	1.13	1.15	0,38	0.8
12	1,5	1.14	1.25	0,39	0.9
13	1,65	1.15	0,96	0,42	0.9
14	1,75	1.16	0,45	0,43	0.5
15	1,88	1.17	0,20	0,44	0.6
16	1,95	1.18	0,65	0,46	0.1
17	1,35	1.19	0,78	0,48	0.7
18	1,45	1.20	0,30	0,49	0.5
19	1,2	1.21	0,26	0,52	0.6
20	1,72	1.22	0,35	0,53	0.7
21	1,88	1.23	0,40	0,54	0.2
22	1,95	1.24	0,55	0,56	0.3
23	1,36	1.25	0,78	0,58	0.5
24	1,48	1.26	0,80	0,59	0.7

Rel’sli zanjirlarni boshi va oxirida tok va kuchlanishlarni o’lchash yo’llari bilan. Rel’sli zanjiralni birlamchi parametrlarini o’lchovlari rel’sli zanjirlar ishlatishga topshirilganda (qabul qilish va topshirishdagi o’lchovlar), hamda rel’sli zanjirlarni tutiriqsiz ishlash sabalarini aniqlash uchun bajariladi (avariyali o’lchovlar).

Yuklama turli xil qiymatlarda kirish qirshiliklarini o’lchash yo’li bilan rel’sli zanjirlarning birlamchi parametrlarini aniqlash.

Bunday holatda birlamchi parametrlarni aniqlash usuli releli uchida Z_k^’ va Z_k^’’ yuklamalr ikkita qiymatlarida rel’sli zanjirlarning ta’minlov boshida tok va kuchlanishlarning argument va modullarini o’lchashda asoslangan.

^Zхх  0,95

^Zкз
Hisoblar shuni ko’rsatadiki, doimiy signal toki ularni 25-75 Gs o’zgaruvchan chastota uchun rel’sli zanjirlarda 1,7 Nep so’nishida Z_xx va Z _KZ modullar nisbati quyidagini tashkil etadi:
Agar bu nisbat  0,95 – unda SYU va QT usuli qo’llaniladi. Agar bu nisbat  0,95 – unda ikki QT usuli qo’llaniladi.
Demak, ikkita ko’rib chiqilgan usullarni maqsadga muvofiqligini berilgan nisbat kattalikka qarab aniqlash mumkin.
Rel’sli zanjir boshida va oxirida toklarni va kuchlanishlarni o’lchash yo’li bilan rel’sli zanjirlarning birlamchi parametralrini aniqlash.
Bu usulni qo’llashda rel’sli zanjirning uchlarida kuchlanish va toklarni o’lchash zarur, undan tashqari o’zgaruvchan tokni rel’sli zanjir uchun rel’sli zanjir uchlarida tok va kuchlanish orasidagi fazalar surilishi burchagini o’lchash zarur yoki kuchlanishlar orasidagi fazalar surilishi burchagini o’lchash kerak.
Usul rel’sli zanjirning asosiy tenglamalarni (*) qo’llanishda tayangan.
Lekin, rel’sli zanjir uchlari bir-biridan katta masofada joylashgani uchun bu burchaklarni o’lchash katta qiyinchiliklar bilan bog’liq. SHuning uchun bu usul o’zgarmas tokli rel’s zanjirlarida qo’llanishi mumkin.
Apparatura ulanadigan zanjirlarning o’tuvchi qarshiligi kichkina bo’lishi kerak. Rel’sli zajirni shuntlash zarur bo’lganda 6 mm² dan kam bo’lmagan kesim bilan misli sim ishlatiladi.
Asboblarni o’qish ,yaxshisi, kabelni tirgovichlarni zajimlari orqali qilish kerak (fazometrlar va vol’tmetrlardan tashqari). Bunday holatda maxsus o’lchov zajimlar ishlatilishi kerak.
Vol’tmetr shunday tanlanishi kerakki, uni ichki qarshiligini 1 V ga 100 Om dan kam bo’lmasligi kerak.
Rel’sli zanjirni uzunligi 1 m gacha aniq ulanishi lozim.
Ballastni qarshiligi rel’sli zanjir elektrodlarda elektrokimyoviy reaksiyalarni o’tish tezligidan aniqlanadi. Reaksiyaning o’tish tezligi oziqlanish manbaini kuchlanishiga bog’liq, shuning uchun ballastni qarshligi kiritilgan kuchlanishga bog’liq, uni ko’payishi bilan kamayadi, bu doimiy tokli rel’sli zanjirida juda bilinadi. SHu bois rel’s zanjiri birlamchi parametrlarini, normal rejimiga ega bo’lgan rel’s zanjiri boshida kuchlanishlarda va toklarda o’lchash kerak.



1-rasm. Ballast qarshiligi bilan rel’sli zanjirdagi kuchlanishning bog’liqligi.