O’zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport universiteti

6-jadval. Ikki qiska tutashish usuli

Vazifa varian ti	Rel’sli zanjir uzunlig i, 1 km	1 masofada qisqa tutashishd a kuchlanis h, ,	1 masofada qisqa tutashishd a toki,	1 masofad a qisqa tutashis h burchag i 𝑟𝑑	2 masofada qisqa tutashish kuchlanis h ,	2 masofad a qisqa tutashis h toki ,	1 masofad a qisqa tutashis h burchag i 𝑟
1	2,1	3,8	4,94	56	2,2	3,78	41^010^’
2	2,6	3,6	4,91	45	2,22	3,7	41^011
3	2,7	3,7	4,92	46	2,23	7,7	41^012
4	2,8	3,8	4,92	47	2,24	8,7	41^013

𝑑

5	2,9	3,9	4,93	49	2,26	9,7	41^014
6	2,3	3,5	4,93	48	2,28	1,7	41^015
7	2,4	3.1	4,95	55	2,29	2,7	41^016
8	2,6	3,2	4,94	69	2,32	3,7	41^017
9	2,9	3,3	4,96	68	2,33	4,7	41^018
10	2,1	3,4	4,97	67	2,34	5,7	41^019
11	2,2	3.5	4,98	66	2,36	7,7	41^020
12	2,4	3,1	4,99	65	2,38	8,7	41^021
13	2,5	3,2	4,91	62	2,39	9,7	41^022
14	2.65	3,5	4,92	63	2,42	6,7	41^023
15	2,75	3,5	4,94	64	2,43	5,7	41^024
16	2,88	3,5	4,93	56	2,44	3,7	41^025
17	2,95	3,5	4,95	55	2,46	5,7	41^026
18	2,35	3,5	4,96	57	2,48	6,7	41^027
19	2,45	3,5	4,97	52	2,49	5,7	41^028
20	2,2	3,5	4,98	53	2,52	7,7	41^029
21	2,72	3,5	4,99	52	2,53	4,7	41^022
22	2,88	3,5	4,97	51	2,54	3,7	41^023
23	2,95	3,9	4,98	56	2,56	2,7	41^030
24	2,36	3,8	4,96	58	2,58	1,7	41^032

Agar SYU va QT rejimlarda rel’sli zanjirning kirish qarshiliklari teng bo’lsa, ya’ni Z_xx = Z _KZ, unda ushbu rel’sli yo’lni elektrli uzun yo’l deb hisoblasa bo’ladi. SHu holda rel’sli yo’lning kirish qarshiligi Z_vx to’lqinli qarshilikka Z_v teng, ya’ni Z_xx = Z _KZ =Z_v. Bunday rel’sli yo’lning parametrlari, o’lchash joyidan ^l masofada qisqa tutashish paytida kirish qarshiligi Z ^l va to’lqinli qarshilikni Z_v aniqlash orqali topiladi. Bunda ega bo’lamiz:

Zl  Zввtl _;
thl  ZlZb  Te ^jt

Qolgan birlamchi parametrlarni yuqorida keltirilgan (4.2-moddadagi) formulalar yordamida aniqlash mumkin.
YUqori chastotali tokda rel’sli yo’lning fizikaviy uzunligi nisbatdan ancha kam va bu holatda o’lchash joyidan har ikki tomonida elektron uzun yo’l mavjud bo’lishi mumkin. Unda o’lchash joydagi kirish qarshilik to’lqinli qarshilikningyarmiga teng bo’ladi Z_vx=Z_v/2. bunda elektrli uzun yo’lning fizikaviy uzunasidan kamroq bo’lgan ^l masofadagi qisqa tutashuv rejimida Z_vx, Z_v qarshiliklarini o’lchab olib, rel’sli zanjirning ikkilachi parametrlarini 4.2-moddada keltirilgan hamda quyidagi formulalar orqali aniqlash mumkin:

Zв 
thl
 Zl / 2Zвв

SHundan keyin birlamchi parametrlarini ham aniqlash mumkin.
Bu usuldan foydalanishda rel’sli zanjirning izolyatsiyalovchi tutashmalardan katta masofada ( ^l dan ko’p) zanjirga 3-8 kGs sinuoidal signallarni uzatuvchi generator ulanadi (5.16-rasm). Bu usul qo’llanishida yo’l apparaturani o’chirish shart emas, lekin drossel’-transformatorlar rel’sli zanjirdan uzilish lozim.

1. 
   rasm. Elektrli uzun yo’l usuli va ikkita qisqa tutshuv usuli.
   

O’zgaruvchan relsli zanjirlarning parametrlarini hisoblashda shuni esda tutish lozimki,

algebraik (Dekart koordinatalar sistemasi)da kompleks sonlar ^Z ko’rinishi
Z  x  jy

va ko’rsatgichli (qutb koordinatalar sistemasi)da ko’rinishi
^{Z  re} j bo’ladi.

Dekart koordinatalar ^{x, y}
qutb koordinatalar ^r,
quyidagi formulalar yordamida

ifodalanadi:
x  r cos_;
y  r sin_.

Qutbli koordinatalar ^r,
esa Dekart ^{x, y}
koordinatalar orqali
r  _;

 arctg
y


^x . formulalar orqali ifodalanadi.

Z_{1 va} Z ₂
kompleks sonlarni qo’shish va ayirishni algebraik shaklda b ajarish

qulayroq:
Z₁  Z ₂  x₁  x₂   jy₁  y₂ _,


Z₁  Z ₂  x₁  x₂   jy₁  y₂ 

Z_{1 va} Z ₂
kompleks sonlarni ko’paytirish va bo’lishni ko’rsatkichli shaklda bajarish

qulayroq:

YETTINCHI AMALIY MASHG’ULOT

MASHG’ULOT MAVZUSI
Nosozlik funksiyasi yordamida tashxis testlarini qurish.

MASHG’ULOT MAQSADI:

Nosozlik funksiyasi yordamida tashxis testlarini qurish va haqiqiylik jadvalini ishlab chiqish hamda malumotlarni jadvalga qayd etish.

7- masala

Nosozliklar functions jadvalidan (NFJ) foydalanilgan holda, bittalik nososliklar testini kurish uchun kuyidagicha yul tutiladi:

• 
  berilgan sxema nososliklar bulishi mumkin bulgan zhoylar aniklanadi va NFZh tuziladi;
  
• 
  funktsiya va ni zhuftini koplash zhadvali tuziladi, bunda ososlangan sxema bilan ishlatiladigan funktsiya; esa, indekslar nososlikdagi sxema funktsiyasi
  
• 
  funktsiyasi / o, f ni zhuft koplash zhadvali bunicha nazorat testi tuziladi,
  

funksiya fi,..... fj (i≠j) ni juft koplash jadvali tuziladi, bunda fb, fj (i≠j) va j nosoz indeksli sxemada ko’llaniladigan funksiya;
funksiya fi, fj nijuft koplash jadvali bo’yicha nazorat test tuziladi. Misol ko’rib chikamiz:
f = b + s= bc funksiya berilg an
Uni amalga oshiruvchi sxema 1. rasmda keltirilgan.

1 rasm. Funksiyani amalga oshiruvchi sxema

Unda nosozlik kelib chiqishi mumkin bo’lgan joylarni 1-4 sonlari bilan belgilaymiz. 1 yoki 0 tipdagi nosozliklar 8 ta bӯlishi mumkin. NFJ tuzamiz 1. jadval. Unga b va s kirish ӯzgaruvchilarini, sxemaning fa sozlangan va fi i=1,8 nosiz ^{fxiksiyalarini kiritamiz. Natijada funksiya o’zgaradi: f= b + s = b}̅

7. 
   jadval Nosozlik funksiyasini topish
   

Yig’ish tartibi №	Kirish o’zgaruvchilari		funksiya	va funksiyasi
	b	c
1	1	1	0	1	0	0	0
2	0	0	0	0	0	0	1
3	1	0	1	1	0	1	1
4	0	0	0	0	1	1	0

^{“1” ko’rinishdagi nosozlikda sxema f1-1 =1×} ̅ ^{funksiya bilan ifodalansa, “0” ko’rinishdagi nosozlikda f0-1 =0×}̅ ^{funksiya bilan ifodalanadi.}
f1,..... f8 larni bir-biriga taqqoslab, f3 = f2= f5 = f8 va f1 = f6 ni aniqlaymiz. SHuning uchun, ko’pgina nosozliklardan bitta asosiysi hisobga olinada, shuningdek kolgan barcha sezilarli nosozliklar e’tiborga olinadi. Masalam, f1 f2 va f4 f7.
f0,fj ko’rinishdagi juft funksiya qoplamasi (3.2.- jadval) jadvalini tuzamiz. Buning uchun NFJ da f0 va fj funksiyalarining ifodasini solishtirish zarur. Agar funksiya ifodalari mos kelmasa 1 qo’yiladi.
Ayrim sxemalarda f1 funksiyasi f0 funksiyaga teng bo’lib qolishi mumkin.
Unda f0 uning vokali xisoblanadi va ular xisobga olinmaydi.
2.-jadval bo’yicha nazorat test tuzish uchun mantikiy yigindi tuzish kerak bo’ladi. Bu yigindilar soni koplama jadvaldagi ustunchalar soniga teng. Har bir yigindidagi qӯshiluvchilar soni jadvaldagi 1 soni bilan aniqlanadi. Har bir yig’indining mantiqiy qӯshiluvchisi sifatida katagida 1 bulgan ustunlardagi qatorlar nomeri, undan keyin yig’indi mantiqiy ko’paytirish operatsiyasi yordamida birlashtiriladi. YA’ni yig’indi P∑ ko’rinishida hosil bo’ladi. 3.2.- jadval misolda quyidagicha ko’rinadi:

P∑→0 x 2 x 3(0+1 + 3).

P∑→ ∑P o’zgarishni amalga oshirish zarur, ya’ni mantiqiy yig’indini mantiqiy ko’paytmaga aylantiriladi. Buning uchun qavslarni ochib va quyidagi teng kuchli ifodani qo’llab, algebraik amalni bajarish kerak:

X×X = X va X v XY = X.

Misol quyidagi ko’rinishga ega:

P∑ =0×2×3(0+1-3)=0×2×3×0+0×2×3×1+0×2×3×3=0×2×3 0×23×1

SHunday qilib, P∑ =0×2×3+0×2×3×1.

Minimal songa ega P∑ qӯshilunchini nazorat test sifatida qabul qilamiz va bu test minimal bo’ladi:
Tk =0x2x3,
bunda: 0, 2, 3 - kirish o’zgarunchilarni tartib raqami.

1. jadval Nosozlik funksiyasi

Yig’ish tartibi №	Kirish o’zgaruvchilari		funksiya	Nosozlik funksiyasi
	b	c
1	0	0	0	0	0	0	0
2	0	0	1	0	0	0	1
3	1	0	0	0	0	1	0
4	0	1	1	0	1	0	0
5	1	0	0	1	0	0	0

Tashxis test uchun koplamani bildiradi. Amalda minimal test topish zarurati yo’k, bu ifoda minimalga yaqin bo’lsa yetarli. Bunday testni topish oson. Shu maqsadda 7.1
- jadvalga navbatma - navbat to’ldiriladigan bir nechta ustunchalar a1,a2,…., ni yozish zarur. Unda bosqichma - bosqich kar bir katordagi birliklar soni belgilangan bӯladi a1 ustunida hisob boshida xar bir qagordagi birliklar soni kӯrsatiladi. Undan keyin eng ko’p birliklar soniga ega qator tanlanadi (agar bunday qatorlar bir nechta bӯlsa, ulardan biri tanlanadi), masalan a1 =4 ga teng nolinchi kator. 7.1 jadvalda 0 katorda 1 soni bor barcha ustunchalar o’chiriladi. Ular 4 ta a2 katorida ustunchalar kuchirilgandan keyin qolgan katorlarga 1 soni kuyiladi. YAna o’chirilmagan 1 soni eng kup bo’lgan kator tanlanadi. Misolda bu 3 - qator. 3 - qatorda 1 bor ustunchalar o’chiriladi. Xuddi shu yo’l bilan jadvalning barcha ustunchalari o’chiriladi. Natijada kirish tartibi tashxis testini ifodalovchi o’chirilgan katorlar yigindisi hosil bo’ladi. Misolda bu 0 va 3 –qatorlar

SAKKIZINCHI AMALIY MASHG’ULOT

MASHG’ULOT MAVZUSI
Rele – kontaktli sxemalar uchun tekshiruv funksiyalarini hisoblash

MASHG’ULOT MAQSADI:

Rele – kontaktli sxemalar uchun tekshiruv funksiyalarini hisoblash haqiqiylik jadvalini ishlab chiqish hamda malumotlarni jadvalga qayd etish.

8 - masala

Rele — kontakt sxemalarda (RKS) Xi0 «uzilish» va Xi0 qisqa tutashish ko’rinishidagi o’zgarmas nosozlik ko’rib chikiladi. Nosozlik vaqtida sxemani analiz qilishda qulaylik uchuy ekvivalent normal shakl (ENSH) modelidan foydalanish mumkin. U oddiy analitik ifodaga iisbatan sxema tuzilishini yaqqolrok aks ettiradi.
f - (avb)c(dhvkmvn) funksiya va uning sxemasini kurib chiqamiz (1. -rasm).

1- rasm rele kontakt sxemasi

Berilgan sxema uchun o’tkazuvchanlik yuli jadvalini (8- jadval) tuzamiz.

Yo’l tushunchasi ostida sxemaga kirishni chiqish bilan bog’lovchi elementar izchilligi nazarda tutilgan. Yo’l jadvalida ustunchalar kontaktlarga (sxeia elementlariga), qatorlar-utkazish yuliga mos keladi, i-qator va j-ustunchani tutashishi 0 ni hosil qiladi. Yo’l jadvali ENSH sxemasini noaniq kurinishda beradi. Har bir kontakt ENSH ning kon’yuksiyasiga mos keladi. Bu kon’yunksiya 0 yoki 1 kuyilgan ustunlardagi harflar yigindisi kabi aniqlanadi.

8 jadval rele kontakt sxemasini tekshirish

Kontaktlar	a	b	c	d	h	k	m	N	Yo’l
yo’llar									formulasi
1	1			1		1		0	acdh
2	1	0	1		0		0		bcdh
3	0			1	0	1	0		askt
4	0		1	0		0		0	bckt
5	1	4			0		1		can

TO’QQIZINCHI AMALIY MASHG’ULOT

MASHG’ULOT MAVZUSI
Rele – kontaktli sxemalar uchun tekshiruv funksiyalarini hisoblash: ENSH
modelini tuzish

MASHG’ULOT MAQSADI:

Rele – kontaktli sxemalar uchun tekshiruv funksiyalarini hisoblash va ENSH modelini tuzish hamda malumotlarni jadvalga qayd etish.

9 - masala

Rele — kontakt sxemalarda (RKS) Xi0 «uzilish» va Xi0 qisqa tutashish ko’rinishidagi o’zgarmas nosozlik ko’rib chikiladi. Nosozlik vaqtida sxemani analiz qilishda qulaylik uchuy ekvivalent normal shakl (ENSH) modelidan foydalanish mumkin. U oddiy analitik ifodaga iisbatan sxema tuzilishini yaqqolrok aks ettiradi.
f - (avb)c(dhvkmvn) funksiya va uning sxemasini kurib chiqamiz (1. -rasm).

9- jadval rele kontakt sxemasini tekshirish

Kontaktlar yo’llar	a	b	c	d	h	k	m	N	Yo’l formulasi
1	1			1		1		0	acdh
2	1	0	1		0		0		bcdh
3	0			1	0	1	0		askt
4	0		1	0		0		0	bckt
5	1	4			0		1		can

Tashhis nazorat qiluvchi testlariga izoh bering. Nosozliklar funksiyasi jadvali (NFJ) bo’yicha mantiqiy sxema uchun test tuzish usulini tasvirlang. Berilgan mantiqiy sxema uchun tashxis va nazorat testlarini ishlab chiqing. Sxema nosozligini aniqlash va ish qobiliyatini tekshirish uchun qullaniladigan testlarga misol keltiring.

Sxema qo’ydagi mantiqiy funksiya bo’yicha izohlanadi.

Ekvivalent normal shakldagi (ENSH) modelni tasvirlab bering. Sxemaning o’tkazish yo’llar jadvalini izohlab bering. Rele – kontakt sxemasi (RKS) usulini ENSH va TENSH (teskari ENSH) ko’rinishida keltiring. RKS da berilgan nosozlik tekshirish funksiyasini TENSH va ENSH bo’yicha hisoblab bering. Tekshiridayotgan testlar “qisqa tutashish”, “uzulish” kabi kontaklarga nisbatan ko’rsatiladi.