O’zbеkiston rеspublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Расм 4. Н.И.Пирогов буйича 
сонни уч лахзали ампутация 
техникаси. 
А.тери, тери ости ёг клетчаткаси 
ва фасцияни айлана кесиш. 
Б.кискарган 
тери 
сатхидан 
мушакларни кесиш. 
В.кискарган ва тортилган тери 
сатхидан мушакларни кайтадан 
суяккача кесиш.
 
 
AMPUTATSIYANING UMUMIY TEXNIKASI 
Oyoqning proksimal kismiga qon tuxtatuvchi jgut 
(yaxshisi Esmarx binti) kuyiladi. Agar amputatsiya gazli 
gangrena natijasida kilinayotgan bulsa, jgut kuyilmasdan 
arteriya va venalar topib avval boglanadi. 
YUmshok tukimalarni kesish usuliga karab 
amputatsiyalar aylanma va laxtakliga bulinadi. Xar bir 
operatsiya 3 laxzadan iborat bo’ladi. 
1)
yumshok tukimalarni kesish 
2)
tomirlar va nervlarga ishlov berish. 
3)
Ilik va suyakka ishlov berish 
Bolalarda yumshok tukimalarni kesayotganda 
oyoqning orqa yuzasidagi terining kuprok kiskarilishi 
kuzda tutib, bu yuzadan kattarok ulchamdagi laxtakni 
kesib 
olishi 
kerak. 
YUmshok 
tukimalarning
usishi suyakning usishidan sekinrok bo’iishini, shuning 
natijasida qonussimon chultok bo’iishini xisobga olib 
yumshok tukimalarni suyak ustidan tikish kerak, 
amputatsiyaning plastik uslublarida esa mushaklarga 
yangi birlashtiruvchi joylar topish kerak. 
Osteofitlar xosil bo’iishini oldini olish uchun 
suyak usish pardasiga aperiostal bunga
 
(Bunge) usuli 
bilan ishlov beriladi. 
YUmshok tukimalarni kesish uslubiga karab 
aylanma, oval va laxtakli amputatsiyalar farqlanadi. 
Aylanma amputatsiyalar uz navbatida bir ikki va 
uch laxzali amputatsiyalarga bulinadi. Amputatsnyaniig 
gilotin usuli bemorda gazli gangrena bo’lib, uning 
axvoli yomonlashganda kilinadi. 
Bir laxzali amputatsiyalarda xamma yumshok 
tukimalar suyakkacha birdaniga kesiladi. 
Ikki laxzali amputatsiyalarda avvalo teri, teri osti yog kletchatkasi, yuzasi fassiya 
kesiladi. SHundan sung terining kiskargan satxidan mushaklar suyakgacha kesiladi. 
Uch laxzali amputatsiyalarda (N.I.Pirogov) 1-2 laxzalari -2 laxzali amputatsiyaga 
uxshab kilinadi, uchinchi laxzasida jarrox yordamchisi amputatsiya kilinayotgan 
segmentning terisini yuqoriga tortadi, terining tortilgan satxidan chuqur mushaklar 
suyakkacha yana kesiladi yoki mushaklarning kirgogi tugrilanadi (rasm 4). 
Bir laxzali amputatsiyalar kuyidagi afzalliklarga ega: 
1. SHu amputatsiya tezda va oddiy ravishda bajariladi. SHuning uchun bu amputatsiya 
axvoli ogir xoldagi bemorlarda bajariladi. 
2. Oyoqning kundalang kesimi doimo ochilib turadi. Bu tukimalarni yaxshi azratsiya 
bo’iishiga olib keladi. Ushbu amputatsiya kupincha gazli gangrenada kilinadi.

---

Ikki laxzali amputatsiyaning bir laxzali amputatsiyadan afzalligi shundan iboratki, bu 
xolda mushak va suyaklar nisbatan yuqoridan kesiladi., bu esa suyak va fassiyaning 
elastikligi tufayli suyakning oxirini berkitish imqonini beradi. Buni oyoq oyoqlarning distal 
tomonidan kilsa bo’ladi, chunki bu joylarda nisbatan mushaklarning massasi kichik bo’ladi. 
Ikki laxzali amputatsiyada chultokning qonussimon bo’iishini oldini olish uchun uni 
manjetka shaklida yopiladi. Buning uchun amputatsiyaning birinchi laxzasini bajarilganidan 
sung teri, teri osti kletchatkasi va xususiy fassiya mushaklardan birgalikda ajratilib, yuqoriga 
«manjetka» kurinishida agdariladi. Buning natijasida «manjeta» ning ostidan kesilgan 
mushak va suyaklar teri, teri osti yog klechatkasi va fassiya bilan tortilmasdan yopilishning 
imqoni tugiladi. 
2 
Uch laxzali amputatsiyaning afzallik tomonlari shuki, bu xolda suyakning oxirini, 
protez qilishga yarokli bulgan yumshok tukimalar bilan berkitish imqoni tugiladi.
Lekin bu amputatsiyaning kamchiliklari xam etarlidir. Bular kuyidagilardir: 
1. Operatsiyadan sunggi chandikning chultokni pastki yuzasidan
joylashuvi uni protez qilishda kiyinchiliklar tugdiradi.
2. Amputatsion qonusni shakllantirilganda suyak yuqoridan kesilib, amputatsion 
chultok kalta bo’lib koladi.
3. Amputatsiya fakatgina elka yoki sonning pastki 1/3 da, ba’zan o’rtasida 
muvoffakiyatli bajarilishi mumkin. Oyoq yoki oyoqning juft suyaklari bor segmentlarda bu 
operatsiyani bajarib bulmaydi.
Ba’zi xolatlarda N.I.Pirogov amputatsiyasi P.AKupriyanov modifikatsiyasidi kilinadi. 
P.A.Kupriyanov operatsiyasining ikkinchi laxzasini bajarishda musoyoqlarning xammasi 
emas, balki uning yuzaki qavati kesiladi, bunda gurux qavatda joylashgan nervlar fakat bir 
marta kesiladi, xolos, bu esa operatsiyaning kup jaroxat etkazilishini oldini oladi.
Oxirida shuni aytish mumkin, aylana amputatsiyalarni tez va oddiy ravishda 
bajarilishi ushbu amputatsiyani xarbiy-dala sharoitida va «talofatlar jarroxligida» ishlatish 
imqonini beradi.
Laxtakli amputatsiya kilinganda uning uzunligi amputatsion chultokning ostini 
tortilmasdan berkitishga etishi lozim bo’ladi. Laxtakning uzunligini xisoblash uchun Q=LPR 
formulasidan foydalanish lozim bo’ladi.
2 
Amputatsiya satxida oyoqning aylanasi uzunligini ulchab, laxtaklarning soniga karab, 
xar birining bulajak uzunligi aniklanadi. Bir laxtakning amputatsiyada laxtakning uzunligi 
amputatsiya satxi aylanasi uzunligining 1/3 ga, ikki laxtakli amputatsiyada esa uning 1/6 
kismiga teng bo’iishi kerak. Ikki laxtakli amnutatsiyada laxtaklarning bir biriga bulgan 
munosabati xar xil bo’iishi mumkin, lekin bu xolda laxtaklar oyoq – oyoqning chultogini 
berkitishiga etishi kerak. Undan tashkari, laxtakni operativ olishdan avval uning uzunligiga 
terini kiskaruvchanligini kushib kuyish lozim bo’ladi (rasm 5). 

---