O’zbеkiston rеspublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

Rasm 2. Karrel bo’yicha tomir chokini kuyish texnikasi 
A- tomir kirgoklari uchta ushlab turgich choklar bilan yakinlashtirilgan; B- tomirni 
uzluksiz chok bilan tikish; V- tomirni tugunli choklar bilan tikish.
2. Ana shu kamchilikni yukotishga intilgan A.A.Polyansev (1945) uzini agdarma chok 
uslubini ishlab chikdi. Bu uslub bo’yicha tikilayotgan qon tomirlarni uchiga II-simon chok 
ushlagich kuyiladi. bu chok qon tomirning ichki qavatini bir - biriga butun chok bo’ylab 
tegib turishiga yordam beradi. Bu chok prinsipiga asoslanib Gorsley uzining uzluksiz 

---

aylanma chokini ishlab chikdi. Bu uslub bo’yicha markaziy va periferik qon tomirlarni uchi 
burama xolatda tikiladi. 
3. Bir-biriga kirgan choklarga G.M.Solovev (1952) va YU.N.Krivchikov (1959) 
ishlab chikkan choklar misol bo’ladi. G.M.Solovev chokining uslubi kuyidagicha: qon 
tomirning markaziy uchiga, turtta ushlagich chok kuyiladi. Bu chokni kuyish uchun ip 
adventitsiyaning ikki joyidan sanchiladi, bu sanchilgan joyning oralari 5-7 mm bo’ladi. SHu 
ip bilan qon tomirning pereferik kismini ichki (intima) qavatidan tikiladi. Bu chok tomirni 
ichidan 2 mm uzoklikda bo’iishi kerak, iplarni boglayotganda qon tomir markaziy kismining 
ichki qavati (intima) tashki tomonga tuntariladi, unga qon tomirning pereferik kismini ichki 
qavati markaziy kismini tuntarilgan ichki qavatiga tikiladi. Bu chokda qon tomirni tikilgan 
joyida biroz kiskargan bo’ladi, lekin keyinrok bu kisilgan joy yukolib ketadi. 
4.
Qon tomirni ipsiz chok tikish uslubida suriluvchi iplar bilan tikiladi. 1900 yili Payr 
(Raug) magneziya naychasini 1 sm uzunlikda bo’lib, bu qon tomirini markaziy kismiga 
tikib, sungra unga periferik kismini kiygizdi, magneziyali trubka organizmda bir kancha vakt 
utgandan 
keyin surilib ketadi. Firt (Firt) fibrindan tayyorlangan naycha yordamida yuqoridagi uslub 
bilan chok kuydi. Bu uslubda fibrin 3 kundan keyin surila boshlaydi. Qon tomir bitguncha 
fibrin kayta surilib ketadi. D.A.Donetskiy xam uzini zanglamaydigan pulatdan kilingan 
xalkasi bilan qon tomirning «uchini yoniga», «ya’ni devorining yoniga» tikishni taklif kiladi. 
Bu uslubda pulat xalka kerakli diametrli qon tomirga kiygiziladi, sungra qon tomirning 
kirgoklarini 
agdarilib, 
xalkaning 
tishlari utkaziladi. Keyin qon tomirning periferik kismi tortilib, markaziy uchini agdarilgan 
ichki qavati kuyilib xalka tishlari bilan maxkamlanadi. 
5.
Mexanik chok: rus olimlari V.F.Gudov, K.P.Petrova va P.I.Androsovlar 1947 yil 
qon tomirini aylanma va yon devorini tikuvchi asbob bilan ishladilar. Bu asbob vositasida 
tantal kiskich bilan «P»-simon chok diametri 4-8 dan 20 mm gacha bulgan qon tomirlarini 
tikiladi. Bu asbob, ayniksa, sun’iy azolarni kuchirishda juda axamiyatlidir, chunki bir vaktni 
uzida 6-8 ta chok kuyilib, u tezlik ichida kilinadi. Qon tomirlarning kasalliklarida va 
jaroxatlanganda kuyidagi operatsiyalar kilinadi: 
1.
Qon tomir yorigini yukotish.
2.
Qon tomirlarning utkazuvchanligini tiklash. 
3.
YOrdamchi operatsiyalar. 
4.
Qon tomirlarni innervatsiya kiluvchi vegetativ nervlardagi operatsiya. Birinchi 
guruxga kuyidagi operatsiyalar kiradi: 
1.Qon tomirlarni jaroxatlangan joyda boglash. 
2. Qon tomirlarni jaroxatdan tashkarida boglash. 
3.Anevrizmada, ya’ni qon tomirlarni devorlari kengaygan joyda boylash, bularga 
Gunter-Annel, Vreden, Antillius, Matas, Filagrius, N.S.Korotkov uslublari kiradi (rasm 3). 

---

2 gurux operatsiyalar, asosan, sun’iy qon tomirlar qilish yo’li (plastika) bilan qon to-
mirlarini butunligi tiklanadi. Bular kuyidagi uslubda bo’iishi mumkin. 
1. Autoplastika - bunda qon tomirlarini etishmagan joyi kasalning xususiy qon 
tomirlari xisobiga butunligi tiklanadi. 1912 yilda Karrel vena qon tomirini olib, arteriyaning 
devoriga tikishni taklif kildi. Bunda olingan venoz qon tomirlarni bir kismini kuchirib 
utkazish mumkin. 
Gomoplastika - bir turga mansub bulgan organizmdan olingan tukimani ikkinchi 
organizmga kuchirish. Masalan, bir odam a’zolarining ma’lum bir kismini ikkinchi odam, 
ya’ni kasallarga kuchiriladi. Bu xolat kupincha tez xalok bulgan va tomirlar kasalliklariga 
duchor bulmagan odamlarning xar xil tomirlarini bemorlarga kuchirish bilan kechadi. 
Ksenoplastika - xar xil turga mansub bulgan organizmdan olingan tukimani boshka 
organizmga kuchirish, Masalan, itdan - maymunga, chuchkadan –odamga. Ksenoplastika 
unchalik tarakkiy etmadi. 
Alloplastika - qon tomirlarni jaroxaglangan kismini uzga tukimalar yoki tirik 
bulmagan yoki sun’iy sintetik qon tomirlari bilan almashtirish. (kapron, neylon, ivalon, 
teflon va boshkalar). 
Tomirlarni shuntlash-bu a’zo yoki oyoq-oyoqka asosiy oziklantirayotgan tomirni 
aylanib utib, kushimcha qon olib kelish demakdir. Tomirlarni shuntlash a’zo va tukimalarni 
periferiyaga boradigan qon tomirdan qon utmay kolganda oyoqlaniladi. Magistral qon 
tomirning bekitib operatsiya kilinganda (masalan, aorta apevrizmasini rezeksiyasi) bo’iishi, 
undan tashkari emboliya, utkir tromboz, obliteratsiyalovchi endoarteriit kabi utkir va 
surunkali patologik jarayonlarda yuz berish mumkin. 
Tomirlarni shuntlash vaktincha va doimiy bo’iishi mumkin. Tomir ichidan shuntlash 
vaktincha shuntlash uchuliga kiradi. Operatsiya maxalida yurak qon tomir ichiga ichki shunt 
kiritib, qon okishni tiklash goyasi Karrel tomonidan taklif kilingan. Operatsiya tugagandan 
sung tomir ichidan sintetik kaychilar chikarib olinadi, va tomir devoridagi shunt kiritilgan