O’zbеkiston rеspublikasi sog’liqni saqlash vazirligi

SONNING FASSIYA VA KLETCHATKA BO’SHLIQLARI 
Sonning fassiya va kletchatka bo’shliqlari kichik va katta chanoqning dumba soxasi 
va boldirning kletchatkalari bilan tutashgandir. Sonda uchta (medial, oldingi va orqa) fassial 
yotqich yoki gilof farqlanadi. 
Medial yotqichga yuqoridan uzining mustaxkam fassial gilofiga ega bo’lgan 
m.iliopsoas kirib keladi. SHuning uchun psoitlarda yoki bel umurtqalarining tuberkulyoz 
spondilitidagi sovuq oqma-abssesslar m.iliopsoas yo’li bo’ylab soniing medial 
yotqichining yuqorigi 1/3 ga tushib, kletchatkaga qo’shilmaydi. 
Sonning medial yotqichining orqa yuqorigi chegarasini xosil qiluvchi m.obturatorius 
internus ning gilofi orqali sonning medial yotqichi dumba soxasining kletchatkasi bilan 
tutashadi. Yopqich kanal va u orqali o’tayotgan qon-tomir nerv tutami bo’ylab medial 
o’rindiq kichik chanoq kletchatkasi bilan tutashadi. 
Chanoq son bo’shlig’i xaltasining uchta zaif joyi bor: 
1.
m. iliopsoas bo’g’im xaltasining oldingi zaif joyini yopib turadi. 
2.
m. obturalorius externus bo’g’im xaltasining orqa tashki zaif joyini koplab turadi. 
3.
Son suyagi buyining orqa yuzasida bo’g’im xaltasining fibroz qavati songa 
birikmaydi u shu joydagi bo’g’imning sinovial xaltasi ustida kuprikchalarga uxshab burtib 
turadi.
Chanoq - son butimida 3 ta kletchatka bo’shlig’i farqlanadi. 
1.
Oldingi tashki yorik-bo’g’im xaltasi va uning ustida yotuvchi m.iliopsoas ning 
fassial gilofi orasida; bu joyda uzunligi 6-7 sm, kengligi 2-2,3 sm bulgan yonbosh-
taroksimon xalta bo’ladi, u 10 % xollarda art. coxae ning bo’shlig’i bilan tutashib turadi. 
2.
Oldingi-tashki yorik-bo’g’im kapsulasi va sonning tugri mushagi xamda m.tensor 
fasciae latae ning orasida xosil bo’ladi. 
3.
Tashki medial yorik- m.obturatorius externus ning fassial gilofini yuqori devori 
va bo’g’im xaltasi orasida xosil bo’ladi, undagi kletchatka esa yopkich kanalga o’tadi. 
Sonning serbar fassiyasi tashki, orqa va ichki mushaklar aro tusiklar va son suyagi 
bilan birgalikda sonining uchta yotqichi yoki kletchatka bo’shlig’ini xosil kiladi. 
Sonning oldingi fassial urindigi medial yotqichidagi ichki mushaklar aro tusik bilan, 
orqa tomondan orqa mushaklar aro tusik bilan ajralib turadi. Orqa mushaklar aro tusikni son 
suyagini ochishda muljal sifatida kullaniladi. 
Oldingi yotqichda ichki mushaklar aro tusik ustida paravazal kletchatkaga uralgan 
xolda son tomirlari yotadi. paravazal kletchatka orqali oldingi yotqich chanoq bo’shlig’i 

---

bilan tutashadi, sonni aylanib utuvchi arteriyalar orqali medial urindik va dumba soxasi 
bilan, perforatsiya kiluvchi arteriyalar orqali esa - orqa yotqich bilan tutashadi. 
Oldingi yotqichda bulgan paraossal kletchatka yorigi katta amaliy axamiyatga ega, 
chunki tizza bo’g’imi xaltasining suprapatellyar xaltasi buyokka chikib turadi, u pastga 
karab son suyagi va m.quadriceps femoris orasida yaxshi kurinadi va yiring yoki qon 
tuplanadigan joy bo’iishi mumkin. 
2.Sonning ichki fassial yotqichida taroksimon, nozik va sonni yakinlashtiruvchi 
mushaklar, tomirlar tutami joylashadi. M.adductor longus, m.gracilis aloxida fassial 
giloflarga ega, m.pectineus, m.adductor brevis va m.adductor magnus lar umumiy fassial 
gilofda joylashadilar. 
3.Qon tomir nerv tutamining kini uch kirrali prizma shakliga ega bo’lib, uning uchi 
suyakka, asosi-sonning serbar fassiyasiga karab turadi. 
Sonning orqa yotqichi oldingidan tashki, medial tomondagidan esa mushaklar aro 
orqa tusik bilan ajralib turadi (rasm 2). 
Orqa yotqichda katta yog kletchatkasi bilan uralgan utirgich nervi n.iscliadicus borligi 
xarakterlidir. Utirgich nervining fassial kini mushaklar gilofi bilan boglikdir. SHuning uchun 
utirgich nervi atrofidagi tukimalardan paravazal va paranevral kletchatka bilan ajralib turadi 
xamda usimtalarga osilib turganga uxshaydi va oyoqning xarakatida engil siljiydi. Orqa 
yotqichning kletchatkasi yuqorida dumbaga, pastda esa taqim osti chuqurchasiga o’tadi. 
Sonni aylanib o’tuvchi arteriyalar bo’ylab u oldingi yotqich bilan, a.a.perforantes bo’ylab 
esa-sonning oldingi va medial yotqichlari bilan tutashadi. CHanoq-son bo’gimi xaltasidagi 
yiring dumba kletchatkasiga o’tib ketganda soning orqa yotqichiga o’tuvchi ikkilamchi 
oqmalar paydo bo’ladi, u erdan esa taqim osti chuqurchasi va boldirga tarqalishi mumkin.