O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent farmasevtika instituti

Personalni boshqarishda yetakchilik kontseptsiyalari
Bozor iqtisodi munosabatlarining rivojlanishi, ishchi kuchi o‘z qiymatiga ega bo‘lishi iqtisodning erkinlashuvi, umuman jamiyatdagi demokratik jarayonlar natijasidagina boshqaruvning “yetakchi-izdosh” munosabatlari tarkib topa boshladi.
Ma’muriy boshqaruv o‘z umrini o‘tab bo‘lganligi, xususiy tadbirkorlikning taraqqiy etishi, kompaniyalarni intensiv rivojlantirish uchun yangi yo‘llarni izlash zarurati, shuningdek, boshqaruv nazariyasining takomillashtirilishi yetakchilik nazariyasini rivojlantirish uchun o‘ziga xos ijtimoiy buyurtma bo‘ldi.
Bu nazariyada yetakchilikning quyidagi uch kontseptsiyasi o‘z e’tirofini topdi:
1. Yetakchilik sifati nazariyasi. Unga muvofiq, haqiqiy yetakchilar muayaan shaxsiy sifatlarga ega bo‘ladilar. Xususan, R.Stogdillning fikricha, bunday sifatlar quyidagilardan iboratdir.
- aql yoki intellektual salohiyat;
- hukmronlik yoki boshqalardan ustunlik;
- o‘z kuchiga ishonch;
- faollik va ishchanlik;
- ish mohiyatini bilish.
Amerikalik tadqiqotchi V. Bennis eng samarali 90 nafar yetakchi sifatlarini o‘rganib, diqqatga molik xulosalar chiqardi. Uning fikricha, haqiqiy yetakchilarning quyidagi sifatlarini 4 guruhga jamlash mumkin:
1. Diqqat-e’tiborni boshqarish yoki faoliyati mohiyati, maqsadi va yo‘nalishlari izdoshlar uchun jozibali bo‘lishini ta’minlay olish qobiliyati.
2. Muhimlikni boshqarish yoki belgilangan maqsad natijalari juda muhim ekanligi izdoshlar uchun tushunarli bo‘lishi va ular tomonidan qabul qilinishini ta’minlay olish qobiliyati.
3. Ishonchni boshqarish. O‘z faoliyati izdoshlari tomonidan to‘liq ishonchga sazovor bo‘ladigan darajada muhimlik va izchillikka ega bo‘lishini ta’minlay olish qobiliyati.
4. O‘z-o‘zini boshqarish. O‘zining kuchli va ojiz tomonlarini yaxshi bilish va buni o‘z vaqtida tan olish qobiliyati. Bu yo‘nalishda olib borilgan ilmiy tadqiqotlar natijasida yetakchilikning sifatlari quyidagicha guruhdashtiriladi:
fiziologik — tashqi qiyofa, mustahkam salomatlik, yuksak ishchanlik, faollik;
psixologik — boshqalardan ustuvorlik, hukmronlikka moyillik, mustaqillik, jasurlik, bosiqlik, ijodkorlik, yaratuvchanlik, qat’iyat;
intellektual — aqllilik, xotira, mantiq, dunyoqarash, originallik, fikrlash tezligi, ziyraklik, kontseptuallik;
shaxsiy sifatlar — intizomlilik, tashabbuskorlik, mas’uliyat, tavakkalchilik, samimiylik, hushyorlik, e’tiborlilik, halollik.
Bugungi kunda xarizmatik yetakchi tushunchasi keng tarqalgan. Xarizm (Yunoncha “charizma” — “ilohiy iste’dod” so‘zidan) shaxsiy sifatlari bilan boshqalarga ta’sir ko‘rsatish salohiyatidir. Ana shu xususiyatlarga ega bo‘lgan yetakchilarda hukmronlik qilishga, faollik ko‘rsatishga intilish juda kuchli, o‘zlari ishonadigan narsalarning mutlaq haqiqatligiga shaxsiy ishonchlari komil bo‘ladi.
Hukmronlik qilishga ehtiyoj ularda yetakchilikka ishtiyoq uyg‘otadi. Ular o‘zlari ishongan narsalarni mutlaq haqiqat deb qabul qilishlari esa bu ishtiyoqni yanada kuchaytiradi.
Amaliyot oddiy sharoitlarda, ishlab chiqarishda yuksak natijalarga erishish uchun hamisha ham xarizmatik yetakchilik shart emasligidan dalolat beradi. Xarizmatik yetakchilik ko‘proq jamoatchilik va siyosiy faoliyatda muhim ahamiyat kasb etadi.