O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi Toshkent farmasevtika instituti

Boshqaruv asoslarini nazariy rivojlanishi.

Bugungi kunda samarali boshqaruv turli tashkilotlarning rivojlanishi va muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi uchun eng muhim omillardan biri hisoblanadi. Mamlakatimizda boshqaruvda ma’muriy-buyruqbozlik tizimining monopolistik hukmronligiga o‘nlab yillar mobaynida kerak emas edi, chunki direktiv rejalashtirish tashkilotlari sharoitida mustaqil faoliyat yuritish imkoniyati yo‘q edi, ular o'rtasida raqobat yo‘q edi. Keyinchalik, boshqaruvga bo‘lgan munosabatlarda fundamental o‘zgarishlarga ehtiyoj paydo bo‘ldi.
Dunyoda boshqaruvning rivojlanish bosqichlari. Boshqaruv nazariyasini rivojdanish tarixi 100 yillik tarixga ega. Hozirga kelib esa bashqaruv keng miqyosda o‘zgardi. Rasmiy ravishda boshqaruv fan sifatida rasmiylashtirilishi XX asr boshlariga taqaladi. Shu davrda mehnatni tashkil qilishni ilmiy darajada Fredrik Uinslou Teylor AQShda, Anri Fayol Fransiyada, Valter Ratenau Germaniyada birinchi bo‘lib nashr qilindi. Ushbu asarlarda birinchi marta to‘plangan amaliyot tajribasini umumlashtirish va biznesning ehtiyojlariga javob beradigan ilmiy boshqaruv asoslarini shakllantirishga urindi. XIX asr oxiri - XX asr boshlari davrida sanoatning rivojlanishi va yuqori salohiyatli bozorlarga yo‘naltirilgan ommaviy ishlab chiqarishni yaratish imkoniyati paydo bo‘lishi natijasida ko‘plab rivojlangan mamlakatlarda yirik tashkilotlar yirik korporatsiyalar va aksionerlik jamiyatlari shaklida bo‘lishdi. Boshqaruv funksiyalari sezilarli darajada murakkablashdi, mustaqil faoliyat sohasiga aylandi va professional menedjerlarning maxsus bilimlari, malakalari va qobiliyatlarini talab qildi. Katta korxonalar ishlab chiqarish va mehnatni oqilona tashkil etish, barcha idoralar va xizmatlar, menejerlar va ijrochilarning ilmiy asoslangan prinsiplari, normalari va standartlariga muvofiq aniq va bir-biriga bog‘lik ishlashi uchun juda zarur edi.
Boshqaruv nazariyasi va amaliyotining evolyusiyasi sanoat va fanni rivojlantirish bilan uzviy bog‘liqdir.
Menejment ob’ektlari odatda uskunalar va odamlar bo‘lganligi bois, menejmentni rivojlantirish tarixi ikkita yondashuv bilan bog‘liq. Birinchi yondashuv ishlab chiqarish jarayonining texnik tomoniga qaratilgan va u ratsionalistik deb ataladi. Ijtimoiy deb atalgan ikkinchi yondashuv insonni ishlab chiqarish sharoitida o‘rganish bilan bog‘liq bg‘lib, psixologik omillarni o‘rganishga, mehnatni rag‘batlantirishga ustuvor ahamiyat beriladi.
Bundan tashqari, menejment rivojlanishidagi davriylashtirish, shuningdek, korxonalarning faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan turli g‘oyalar bilan bog‘liq bo‘lib, tashkilotlarga yopiq yoki ochiq tizim sifatida qaraladi.
Shu bilan birga boshqaruvni rivojlanishini 4 bosqichga bo‘lishimiz mumkin.