O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi tibbiy ta'limni rivojlantirish markazi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

TJTD ish shakllarini va TN xonalari ularni xulosasini aytadi. Ularga 
quyidagilar kiradi: 
- 
5 mashg‘ulot paytida va musobaqada sportchilarni va jismoniy tarbiya bilan 
shug‘ullanuvchilarni tizimli tibbiy boshqarish va vrachlik-pedagogik kuzatish 
- 
musobaqa va shug‘ullanish joylarida tibbiy sanitar ta’minot, jismoniy tarbiya 
kechalarini ko‘plab o‘tkazish 
- 
spotr travmalarini, patalogik holatlarni, kasalliklarni davolash va profilaktikasi 
- 
sport va jismoniy tarbiya hududlarida maslahatlar 
- 
sport va JT bo‘yicha maslahat, TN xonalari va davolovchi profilaktika 
muassasalarida o‘quv metodik qo‘llanmalar 
- 
aholi o‘rtasida sanitar tanishtiruv ishlari. 
JISMONIY RIVOJLANISH 
Mashg‘ulotning maqsadi: jismoniy rivojlanishni (JR) aniqlashni o‘rganish, hulosa 
tuzish va JR korrektsiyasini o‘tkazish. 
1. 
Jrni baholash kriteriylari. 
2. 
JR hulosalarini tuzish sxemasi. 
3. 
JR korrektsiyasini omil va usullari. 
JR baholovchi kriteriylar: 
Tashqi ko'ruv
Antropometriya
Morfologik belgilar
 
Funksional belgilar 
 
-Tana tuzilishi
 
- Bo‘y uzunligi 
- O‘g‘irlik 
-Osanka
 
-Tana 
qismlari 
aylanasi 
-HTS 
-Mushak tizimi
 
-Tana 
qismlari 
diametric 
-Kokrak 
qafasi 
ekskursiyasi 
-Suyak tizimi
 
-Bel mushak kuchi 
-Teri osti yog‘ kletchatkasi
 
-Chap, o‘ng qo‘l kuchi 
-Ko‘krak qafasi shakli
 
-Bel shakli
 
-Oyoq shakli
 
-Tovon shakli 
-Churra darvozasi 
-Ko‘ringan shilliq qavat va teri 
qoplami 
Tekshiruv birinchi bosqichi ko‘ruv hisoblanadi. Tekshiruluvchi ichki kiyimigacha 
yechingan, erkin, oyoqlari elka kengligida bo‘lishi lozim. Tekshiruv oldin, yon va orqa 
tomondan olib boriladi. 

---

Tana tuzilishi. Bunda tana qismlarini bir biriga bog‘liqligi, proporsionalligi, shakllari 
va o‘lchami tekshiriladi. Tana tuzilishi tushunchasini, undan ham keng tushunchaga ega 
bo‘lgan konstitutsiyaga almashtirish kerak emas. Konstitutsiya o‘z ichiga tana tizimidagi 
tushunchani, metobolizm asoslarini, organizmning ichki va tashqi ta’sirlarga rektiligini 
oladi. 
Konstitutsiya - atrof-muhit omili ta’sirida, genotip asosida yotuvchi organizmning 
funksional, psixik, morfologik xususiyatlariga yetarli darajada chidamli yagona kompleks 
hisoblanadi. JT va sport amaliyotida konstitutsiya diagnostikasi murakkabligi uchun 
tekshiriluvchining salomatligiga asoslanadi. Morfologik belgilarga asoslangan holda, 
konstitutsiya tavsifi uchun «somototip» iborasi qo‘llaniladi, shuningdek u shaxsning 
biologik hujjati hisoblanadi. Hozirgi paytda somototip ontogenez tempini aniqlovchi 
ishonchli faktorlardan biri hisoblanib, sport mutaxassisligi bo‘yicha muhim ahamiyatga 
ega. Tana komponentini bir biriga nisbatini o‘rganadi – yoq, mushak, suyak to‘qimasi, 
ularni endomorf (teri osti yoq kletchatkasi yaxshi rivojlangan), mezomorf (mushak va 
suyak yaxshi rivojlanmagan), ektomorf (inson organizmini uzun, tortilgan ulchamlari 
ko‘proq) larni baholaydi.