O‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi tibbiy ta'limni rivojlantirish markazi toshkent pediatriya tibbiyot instituti

Funksional holat 
Funksional holatni baholash asosida alohida organlar yoki organizm sistemasini 
turli xil ta’sirlar natijasida funksiyasi yoki strukturasini o‘zgarishi yotadi. O‘zining 
harakteriga qarab turli bo‘lishi mumkin. 
Sport tibbiyotida fuksional probalar tekshirishda qo
‘
llaniladi: 
- Yurak qon tomir tizimi – Vestibulyar analizator 
- Yuqori nafas yo‘llari – umumiy ish qobiliyatini 
- Vegetativ asab tizimi – organizmni energetik potensiali. 
Klinik amaliyotlarda funksional yuklamalar yashirin patologiyalarni aniqlashda, 
Shuningdek reabilitatsion dasturni foydaliligini baholashda qo‘llaniladi. 
Sportchini musobaqalarda faoliyatini tavsifiga bog‘liq ravishda yetakchi funksional 
tizimlar: 
1. 
Siklik ishni maksimal quvvatda bajarilishida markaziy asab tizimi, nerv - mushak 
apparati. 
2. 
Siklik ishni katta va submaksimal quvvatda bajarilishida gomeostazga javobgar 
sistemalar kardiorespirator tizim, MNS, nerv-mushak apparati 
3. 
Siklik ishni o‘rta quvvatda bajarilishi – kardiorespirator tizim, endokrin tizim, 
MNS 

---

4. 
Siklik mashqlarni turli xilda bajarishda – MNS, nerv-mushak apparati, sensor 
tizim. 
 
Jismoniy rivojlanish (JR) 
Jismoniy rivojlanish bu organizmni nasliy va ortirillgan morfologik va faol 
belgilarini, uning potensial imkonini, shuningdek biologik yoshini pasport yoshiga 
mosligini yig‘indisidir. JR ko‘rsatkichi bo'lib, sport tanlovini kriteriylari va sportning har 
xil turlari bilan mashg‘ulotlar hisoblanadi. Masalan, qizlarda badiiy gimnastika 
seksiyalarida bel shakliga e’tibor beriladi. O‘spirinlarni og‘ir atletika seksiyasilarida bel 
lordoziga, oyoq uzunligini gavdaga nisbati, sportni yuqoriga ko‘tarilish turlarida tananing 
og‘irlik markazini joylashishiga e’tibor beriladi. Uzunlik va og‘irlik, tanaffusda ko‘krak 
qafasi aylanasi va uni ekskursiyasi respirator kattaliklar bilan to‘g‘rilanadi (o‘pkani 
tiriklik sig‘imi (O‘TS) maksimal o‘pka ventilyatsiyasi, nafas chuqurligi va b.). Qon 
aylanishini minutlik hajmi tananing yuqori qismi bilan, yurak sig‘imi tana og‘irligiga va 
bo‘yi bilan bog‘likligi belgilangan. 
Visserial semirishning rivojlanishi va qandli diabetning 2 darajali rivojlanishini 
bashorat qilishda qorin aylanasining 2 ta son aylanasining yig‘indisi nisbatini tavsiflovchi 
ko‘rsatkichining ahamiyati isbotlandi. Bundan tashqari klinik amaliyotda tana tuzilishini 
turlari ma’lum bir kasalliklarga moyil ekanligi ko‘rilgan.