O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi farmakognoziya fanidan amaliy mashg’ulotlar bo’yicha o’quv qo’llanma

2.2 TARKIBIDA POLISAHARIDLAR BO’LGAN DORIVOR O’SIMLIKLAR 
VA MAHSULOTLARNI O’RGANISH. 
Maqsad: 
1.
Kraxmal (Oxor) – Amylum,
 
uni olish usullari va xususiyatlarini o’rganish. 
2.
Turli o’simliklarning kraxmal donachalarini o’zaro mikroskopik farqlash.
 
3. Zig’ir urugidan olingan shilliq moddaga sifat reaksiyalarni o’tkazish. 
Darsning mazmuni:
1.Kraxmal (Oxor) – Amylum,
 uni olish usullari va xususiyatlari.
Kraxmal o’simlik to’qimalaridagi fotosintez jarayonining mikroskopda ko’rinadigan 
birinchi mahsuloti. U polisaxaridlar aralashmasidan iborat bo’lib, umumiy formulasi: 
(C
6
N
10
O
5
)
n
Kraxmal o’simliklar dunyosida juda keng tarqalgan bo’lib u o’simliklarda juda oz 
miqdordan 86% gacha bo’lishi mumkin.
O’simliklarda assimilyatsion, 
tranzit va zaxira kraxmallar
bo’ladi. Kraxmal asosan 
donli o’simliklarning meva, urug’ida, ko’p yillik o’t o’simliklarda esa yer ostki 
organlarida to’planadi. Ba’zan poyada ham ko’p miqdorda kraxmal to’planishi mumkin 
(palьma daraxtining ba’zi turlarida).
Qishga to’plangan zaxira kraxmal o’simliklar uchun oziq modda sifatida xizmat qilsa, 
shuningdek tibbiyotda,
farmatsevtikada hamda oziq-ovqat sanoati va boshqalarda ham 
ishlatiladi.
Kraxmal glyukanlarga kirib, o’simlik xujayra
larida donachalar shaklda vujudga keladi, 
Bu donachalar 96,1-97,6% polisaxaridlardan, 0,2-0,7% mineral moddalardan, 0,6% 
gacha kattiq yog’ kislotalardan va boshqalardan tashkil topgan. Kraxmal hidsiz, 
ta’msiz, mayin oq poroshok (kukun) bo’lib, barmoq orasiga olib ishqalansa, 
g’ichirlaydi. Quritilgan, suvsiz, kraxmalning zichligi 1,620-1,650 teng. Kraxmal sovuq 
suv, spirt, efir va boshqa organik erituvchilarda erimaydi. Agar 68-75° issiq suvga 
solinsa, donachalari shishib yoriladi va quyuq, yopishqoq suyuqlik – kleyster (kraxmal 
yelimi) hosil qiladi.