O’zbekiston respublikasi sog’liqni saqlash vazirligi farmakognoziya fanidan amaliy mashg’ulotlar bo’yicha o’quv qo’llanma

Tibbiyot va dorishunoslikda 4 ta o’simlikdan olingan kraxmal ishlatiladi.
1. Kartoshka kraxmali – kartoshka (
Solanium tuberosum
L.) tuganagidan olinadi.

---

43 
2. Bug’doy kraxmali – bug’doy (
Tritycum vulgare
L.) donidan olinadi.
3. Makkajuxori kraxmali – makkajo’xori (
Zea mays
L.) donidan olinadi.
4. Guruch kraxmali – sholi (
Oryza sativa
L.) donidan olinadi.
Kraxmal boshqa moddalar bilan birgalikda chaqaloqlarga sepiladigan poroshok va 
teriga surtiladigan surtmalar tayyorlashda ishlatiladi. Me’da va ichak kasalliklarida 
kraxmalni qaynatib tayyorlangan eritmasi buyuriladi. Kleyster shimdirilgan bint singan 
yoki chiqqan organni kimirlatmay qilib bog’lash uchun jarrohlikda ishlatiladi. Dekstrin 
eritmasi yelim sifatida ishlatilada.
Ular bir-biridan 
donachalarining shakli,
katta-kichikligi, tuzilishi bilan farq qiladi:
 
Kraxmal olish usullari.
Kraxmal o‘simlik mahsulotiga qarab bir necha usul bilan 
olinadi. Kartoshka tuganagidan kraxmal olish uchun tuganak tozalanadi va maxsus sim 
to‘r ustida qirg‘ichda qiriladi. Uning ustidan suv quyib yuviladi. Kraxmal suv bilan 
birga sim to‘r ostidagi idishga tushib cho‘kadi. Kraxmalni tozalash uchun toza suv 
bilan aralashtiriladi va tindiriladi. Suv esa to‘kib tashlanadi. Bu ish bir necha marta 
takrorlanadi. Kraxmal toza bo‘lganidan so‘ng quritiladi. Qurigan kraxmal tarkibida 20 
% gacha namlik bo‘lishi mumkin.
Donli o‘simliklar mevasidan va urug‘idan kraxmal olish ancha murakkab. CHunki 
meva, urug‘ tarkibida kraxmaldan tashqari oqsil, shuningdek, suvda erimaydigan 
boshqa moddalar ham bo‘ladi. Ana shu moddalar kraxmal ajratib olishga xalaqid 
beradi. Bu birikmalarni dastavval mikroorganizmlar yordamida achitilib hamda 
parchalab, suvda eriydigan mahsulotlarga aylantiriladi. Urug‘larni achitish uchun bir 
necha kun katta idishlarda ivitiladi. So‘ngra bo‘rtgan urug‘larni ezib, ivitilgan 
idishlarda suvi bilan uzoq muddat ochiq qoldiriladi. Natijada oqsil moddalar 
parchalanib suvda eriydigan birikmalarga aylanadi. Kraxmal esa suv tagiga cho‘kib 
qoladi. CHo‘kkan kraxmalni ajratib olib, bir necha marta suv bilan yuviladi va 
quritiladi.