O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi

Harbiy asirlarning himoyasi tartibi.
Uchinchi Jeneva konvensiyasi harbiy asirlarning ko‘p tomonlama himoyasini ta’minlaydi. Bu Konvensiya ularning maqomi va huquqlarini belgilab, batafsil tarzda ularga munosabat qilish normalari va asirlikdan ozod etish tartibini aniqlaydi.
Harbiy asirlarni himoyasiga qaratilgan normalar alohida xususiyatga ega. Ilk marta ular 1929-yildagi Jeneva konvensiyasida ishlab chiqilgan edi. Bu normalar Ikkinchi Jahon urushi tajribasidan kelib chiqqan holda 1949-yildagi Uchinchi Jeneva konvensiyasida, keyinchalik 1977-yildagi I Qo‘shimcha protokolda to‘ldirilgan edi.
Harbiy asir maqomi faqat xalqaro qurolli mojaro holatida ishlatiladi. Odatda harbiy asir sifatida raqib tomonga asir tushgan bir tomonning harbiy xizmatchilari ta’riflanadi. Uchinchi Jeneva konvensiyasi yana boshqa shaxslarni ham nazarda tutganki, ular harbiy asir maqomiga ega bo‘lishlari mumkin yoki ularga nisbatan harbiy asir sifatida munosabat qilish mumkin.
Harbiy asirlarni faqat jangda qatnashganlari uchun javobgarlikka tortish taqiqlanadi. Hibs qilish jazo shakli emas: buning maqsadi– faqat bundan keyin qurolli mojaroda qatnashishi oldini olishdir. Ularni ozod qilib harbiy harakatlar to‘xtaganidan keyin darhol repatriatsiya(vataniga qaytarish) qilish zarur. Asirlikda ushlab turgan davlat ularni sud orqali harbiy jinoyatlar uchun javobgarlikka tortishi mumkin, ammo XGPga muvofiq qonuniy xislatga ega bo‘lgan kuch ishlatganliklari uchun haqli emas.
Harbiy asirlar har qanaqa holatda ham insonparvarlik munosabatiga loyiqdirlar. Harbiy asirlar har bir zo‘rlik amalidan va ham qo‘rqitish, tahqirlash va olomon qiziqishidan himoyalanish huquqidan foydalanishlari zarur. XGP yana yashash sharoiti, ovqatlanish, gigiyena va tibbiy yordam kabi qamoqda ushlash tomonlarining minimal standartlarini belgilab bergan.
1949-yildagi To‘rtinchi Jeneva konvensiyasi yana xalqaro qurolli mojarolar davrida ushlab qolingan fuqaro shaxslarning keng qamrovdagi himoyasi choralarini nazarda tutadi. Xavfsizlikning zaruriy ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda nizo tomoni fuqaro aholi yashashi uchun maxsus hudud ajratishi yoki bu aholini ushlab qolishi mumkin. Demak, ushlab qolish xavfsizlik talabi bo‘lib, jazo sifatida qoʻllanilmaydi. Ya’ni har bir ushlab qolingan shaxs, uni ushlab qolishga sabablar bartaraf etilgan zahoti, ozod etilishi zarur.
Ushlab qolingan fuqaro shaxslarga nisbatan munosabat va ularni ushlash sharoitini tartib soluvchi XGPning normalari harbiy asirlarga nisbatan qoʻllaniladigan XGP normalariga to‘liq mosdir.
Ichki qurolli mojarolarga nisbatan barcha 1949-yildagi Jeneva konvensiyalariga umumiy bo‘lgan 3 modda va II Qo‘shimcha protokolda quyidagi nazarda tutilgan:
“Harbiy harakatlarda bevosita ishtirok etmayotgan shaxslar, jumladan, qurolli kuchlar tarkibida bo‘lgan-u qurolini topshirgan, bundan tashqari bemorligi, yaradorligi, qoʻlga olinganligi yoxud boshqa har xil sabablarga ko‘ra harbiy harakatlarda qatnashmayotgan shaxslar irqi, tana rangi, dini yoki e’tiqodi, jinsi, ijtimoiy kelib chiqishi, mulkiy ahvoli va shunga o‘xshash boshqa jihatlar sababli hech bir kamsitishlarga yo‘l qo‘yilmagan holda har qanday shart-sharoitda insoniy muomaladan foydalanishi zarur».