|
Xalqaro jinoyat turlari
Xalqaro jinoyatlar deb insoniyat uchun xavfli bo‘lgan, shaxsni himoyalash, xalqaro hamjamiyatning muhim hayotiy manfaatlari, tinchlikni saqlash uchun asosiy ahamiyatga ega bo‘lgan xalqaro huquq norma va prinsiplarining buzilishiga aytiladi. Xalqaro jinoyatlarning ro‘yxati ilk bor 1945-yilgi Nyurnberg xalqaro harbiy tribunalining Nizomi va 1946-yilgi xuddi shunday Uzoq Sharq bo‘yicha Tokio tribunalining Nizomida keltirilgan edi. Nyurnberg xalqaro harbiy tribunal Nizomining 6-moddasida xalqaro jinoyatlar uch guruhga bo‘linadi:
Xalqaro Jinoyat Sudining Rim Statutida quyidagi nomlar bilan xalqaro jinoyat turlari belgilangan :
1) genotsid;
2) insoniyatga qarshi jinoyatlar;
3) harbiy jinoyatlar;
4) agressiya.
Harbiy jinoyatlar va insoniyatga qarshi jinoyatlarning ro‘yxati 1949-yilgi urush qurbonlarini himoya qilish to‘g‘risidagi Jeneva konvensiyasi va 1977-yilgi I Protokolga qo‘shimcha qilib to‘ldirildi va ular “jiddiy huquqbuzarlik” deb tasniflangan. Insoniyatga qarshi jinoyatlar 1968-yilgi Insoniyatga qarshi jinoyatlar va harbiy jinoyatlarga muddat qo‘llanmaslik to‘g‘risidagi konvensiyada ilk marotaba xalqaro jinoyatlarning alohida guruhi sifatida ajratilgan edi. O‘shanda Insoniyatga qarshi jinoyatlar qatoriga qurolli hujum va okkupatsiya natijasida aholini haydab chiqarish, aparteid, genotsid siyosatini olib borish oqibatida kelib chiqadigan noinsoniy harakatlar kiritilgan. 1973-yilgi Aparteid jinoyatlarining oldini olish va jazolash to‘g‘risidagi konvensiyada esa irqiy segregatsiya va irqiy kamsitish ham jinoyat deb baholandi.
1976-yilda BMTning Xalqaro huquq komissiyasi davlatlarning javobgarligi to‘g‘risidagi moddalar loyihasini ma’qulladi. Bunga ko‘ra ekosid, qulchilik va mustamlaka hukmronligi ham insoniyatga qarshi jinoyatlar qatoriga kiritildi. Shu sababli xalqaro huquqning rivojlanishi bilan ko‘rib chiqiladigan jinoyatlar soni ortib bordi.
Bunga 1991-yilda Xalqaro huquq komissiyasi tomonidan qabul qilingan Tinchlik va insoniyat xavfsizligiga qarshi jinoyatlar kodeksi loyihasi misol bo‘la oladi. Bu kodeksda jinoyatlar umumiy va xalqaro xarakterdagi jinoyatlarga bo‘linmaydi. Shuning uchun unda umum tan olingan qoidalarga asosan xalqaro jinoyatlar deb quyidagilar ko‘rsatib o‘tiladi: agressiya, agressiya tahdidi, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashish, mustamlaka hukmronligi va chet el hukmronligining boshqa shakllari, genotsid, aparteid, inson huquqlarini doimiy va ommaviy ravishda buzish, alohida jiddiy harbiy jinoyatlar, atrof-muhitga qasddan va jiddiy zarar yetkazish.
Xalqaro jinoyatlarning aniq bir tizimga ega emasligi uni hujjatlarda har xil turlarga ajratilganligini ko‘rish mumkin. Lekin shunga qaramasdan, xalqaro huquq normalari va davlatlarning milliy qonunchiligini hisobga olib, xalqaro jinoyatlarni quyidagi turlarga ajratish mumkin:
– tinchlikka qarshi jinoyatlar (agressiya);
– insoniyatga qarshi jinoyatlar (genotsid, aparteid, biosid, yadro qurollarini tarqatmaslik kabilar);
– harbiy jinoyatlar (urush qoidalari va odatlarini buzish, yollanmachilik);
– xalqaro xarakterdagi jinoyatlar (xalqaro terrorizm, qulchilik, giyohvandlik, odam savdosi, qiynoq, pullarni qalbakilashtirish, jinoiy daromadlarni legallashtirish, korrupsiya, uyushgan jinoyatchilik, ekologik jinoyatlar, madaniy boyliklarni yoq qilish kabilar)
“Agressiya”(lot. agressio, aggredior – xuruj, hujum qimoq) – xalqaro huquqda bir davlatning BMT Ustavini buzgan holda boshqa davlat yoki ma’lum bir davlatning hududiy yaxlitligi, siyosiy mustaqilligiga qarshi kuch ishlatishi.
Agressiyaga ta’rif BMT Bosh Assambleyasining 1974-yilgi 3314 (XXIX) sonli Rezolyutsiyasida keltirilgan.
“Genotsid” (tarjimasi – urug‘, qabilalarni o’ldirish, qirg‘in qilish) irqiy, milliy, etnik yoki diniy belgilariga asosan butun bir aholini jismonan yo’q qilishni bildiradi.
Bunday jinoyatning obyektiv tomoni 1948-yilgi Genotsidning oldini olish va unga jazo tayinlash to‘g‘risidagi Konvensiyada quyidagicha ta’riflangan edi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
