I bob. Aylanma mablag`lar haqida tushuvcha va uning iqtisodiy mohiyati 1.1 Aylanma mablag`lar va ularning tarkibiy tuzilishi Korxonada asosiy fondler bilan birgalikda aylanma mablag`larning bo`lishi muhim ahamiyatga ega. Aylanma mablag`lar pul mablag`larining yig`indisi bo`lib, ular ishlab chiqarish fondlari va muomala fondlarini mablag` bilan ta`minlashga xizmat qiladi va ularning uzluksiz aylanishini taminlaydi. Aylanma mablag`lar ishlab chiqarishni va ishlab chiqarilgan maxsulotlarning realizasiyasini uzluksizligini ta`minlaydi. Aylanma ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarishda, ya`ni, mahsulat ishlab chiqarish jarayonida to`liqligicha sarflanadi va ularning qiymati ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatiga ketadi.
Aylanma mablag`lar Tovar ayriboshlash jarayonida xizmat qiladi, lekin ular mahsulot qiymatini belgilaydi, faqat ularni harakatga keltiruvchi manba hisoblanadi. Ishlab chiqarish mablag`larining realizasiya qilingan mahsulat qiymatidan yana ajratib olinib, keying ishlab chiqarish jarayoni uchun ishlatiladi. Bu ishlab chiqarish jarayoning Sistematik ravishda qayta-qayta takrorlanishiga va tashkilotning to`xtovsiz harakatiga xizmat qiladi. O`z harakati davomida aylanma mablag`lar uch boshqichini o`taydi.
Birinchi bosqich, aylanma mablag`lar uchun tayyorlov bosqichi hisoblanadi. U muomalada bo`ladi, bunda pul mablag`lari ishlab chiqarish zahiralariga aylanadi.
Ikkinchi bosqichda aylanma mablag`lar ishlab chiqarishni tashkil qilishda bevosita ishtirok etadi, ishlab chiqarilayotgan mahsulatning qiymatini belgilaydi, lekin uning to`liq haqini ma`lum miqdorda to`lash uchun Sarflanadi. Bu boshqich tayyor mahsulot ishlab chiqarish bilan tugaydi va mahsulotni realizasiya qilish yoiki Sotish ikkinchi bosqich hisoblanadi.
Uchinchi bosqichda aylanma mablag`lar ikkinchi bosqichdagidek mehnat mahsulotlarini ta`minlash uchun Sarflanadi va mahsulot realizasiyasidan so`ng aylanma mablag` qayta ti`klanadi. Alanma mablag`larning qolgan qismi pul mablag`lari sifatida yig`iladi va reja asosida taqsimlamadi. Mahsulot realizasiyasidan kelib tushgan tushumning bir qismi foyda va aylanma mablag`larni tashkil qiladi. Bu esa ishlab chiqarishning uzluksizligini taminlaydi. Felanma mablag`larning shakli ular harakatining uchinchi bosqichi bo`lib. Shu bilan birga aylanma mablag`larning boshlangichi boshlanadi. Aylanma mablag`lar harakati quydagi sixema asosida amalga oshadi.
D – T…P…T`-D`
Bunda,
D – pul mablag`lari bo`lib, ish yurutuvchi subektlarni oldindan taminlash uchun sarflanadi.
T – Ishlab chiqarish vositalari
P – Ishlab chiqarish
T` - tayor mahsulot
D` - Ishlab chiqarilgan mahsulotlarni realizasiya qilishdan olingan pul mablag`lari bo`lib foydani ham tashkil qiladi.
Bu formuladagi uchta nuqta barcha vositalarning harakatini bildiradi. Aylanma mablag`lar o`z harakati davomida barcha bosqichlarida ko`rinishda ishtirok etadilar.
Bu tashkilotda to`xtovsiz jarayon va uzluksiz ishlab chiqarishni taminlaydi.
Aylanma mablag`larni boshqarish eng kam miqdordagi aylanma mablag`lar bilan ishlab chiqarish va sotish jarayonining uzluksizligini taminlashdan borat. Bu korxona aylanma mablag`lari doiraviy aylanishning barcha bosqichlari bo`yicha mos shakilda va minimal, lekin yetarli miqdorda taqsimlashi lozimligini bildiradi. Aylanma mablag`lar har doim bir vaqtning Tovar moddiy boyliklarning minimal zahilarini tavsiflaydi va detallar zahina kunlarida, zahira normalarida, hisob birligi Summalarida hokazolarda hisoblanadi.
Aylanma mablag`lar normatuvi-aylanma mablag`lar normasining normasi aniqlangan ko`rsatkuchga ko`paytmasi so`mlarda ifodalanadi.
Na.m = Nichz + Ntich + Ntm Bu yerda, Nichz – ishlab chiqarish zahiralarini normalash;
Ntich – tugalanmagan ishlab chiqarishni normalash;
Ntm – tayyor mahsulot zahiralarini normalash;
Sanoat korxonalarida aylanma mablag`lardan samarali foydalanishni uchta asosiy ko`rsatkich tafsiyalaydi.
Aylannuvchanlik koeffisiyenti narxlarda mahsulot Sotishni hajmini korxonada aylanma mablag`larning o`rtacha qoldig`iga bo`lish yo`li bilan anuqbanodi
