O’zbekiston respublikasi qishloq xo’jaligi vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar inistituti

Asosiy  tushuncha. 
Rezavor  mevalarning  va  koʻpgina  urugʻli  mevalarning 
optimal  yetilishini,  rangi  oʻzgarishidan  va  (qorayishidan)  magʻzi  yumshoqlanishidan 
oson  aniqlash  mumkin.  agar  mevalar  (rezavor  mevalar)  rangi  tegishli  (qizil,  sariq  va 
h.k.), magʻzi zich boʻlib, ta’mi, xushbuyligi yaxshi boʻlsa iste’mol qilishga yaraydigan 
boʻladi. Mevalarning yumshoqlanishi, ta’mining oʻzgarishi pishib oʻtganligini bildiradi. 
Olma,  nok, behilarning  optimal  yetilishini  aniqlash qiyinroq. Ba’zida  uni  tashqi 
koʻrinishidan  aniqlasa  boʻladi.  Poʻstining  rangi  sargʻayib,  magʻzining  zichligi  ham 

---

125 
 
kamayganda mevalar daraxtlardan oson uziladi. har bir navga mos keladigan ta’mi va 
xushboʻyligi boʻladi. 
Mevalar  yetilishining  asosiy  koʻrsatkichi  -  urugʻlarning  qorayishidir.  agar 
urugʻlar  oq  boʻlsa  mevalar  pishmagan,  yaxshi  qorayganda  saqlashga  yaroqligini, 
jigarrang  boʻlganda  mevalarni  yangi  holatda  iste’mol  qilish  va  qayta  ishlash 
mumkinligini bildiradi. 
Yetilib  pishmagan  mevalar  tarkibida  kraxmal  miqdori  koʻp  boʻlib,  yetilish 
davrida gidrolizlanishi natijasida uning miqdori kamayadi. 
Yod-kraxmalli  namuna  boʻyicha  olmalarning  yetilishini  aniqlash  kraxmalning 
yod eritmasi ta’sirida oʻzgarishiga asoslangan. Yod ta’sirida meva toʻqimalari tarkibida 
kraxmal boʻlganda, koʻk rangga boʻyaladi. Pishmagan mevalarda kraxmal miqdori koʻp 
boʻladi.  
Yetilish  darajasini  aniqlash  uchun  mevalar  ikkiga  boʻlinadi.  Bitta  boʻlagi  yana 
ikkiga  boʻlinadi  (1/2).  Yoki  ikkita  olma  olinadi.  Birinchisi  2/1  ga,  ikkinchisi  2/2  ga 
boʻlinadi.  Kesilgan  joylar  yod  eritmasi  bilan  suvlanadi  yoki  Petri  chashkasida  5-6 
sekund qoldiriladi. 
Mevalarning  yetilish  darajasi  koʻkarishiga  koʻra  quyidagi  shkala  orqali 
aniqlanadi: 
kesilgan joy butunlay koʻkargan - 5 ball;  
urugʻlar va meva tayoqchasi atrofida oq joylar qolgan - 4 ball; 
kesilgan joyning har xil uchastkalarida oq joylar paydo boʻlgan - 3 ball;  
poʻstining tagida va magʻzining ba’zi joylarida koʻkargan dogʻlar bor - 2 ball;  
poʻstining tagi ozgina koʻkargan - 1 ball;  
koʻk dogʻlar yoʻq - 0 ball. 
3-4 ball bilan baholanganda - mevalarni uzoq saqlash mumkin; 
2- ball - mevalarni koʻp saqlash mumkin emas; 
1 - ball - mevalar iste’mol qilish darajasida; 
5-ball - mevalar pishmagan hisoblanadi; 
Natijalar jadvalga yoziladi. 
                                                                                                                                                             
1-jadval