O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning taklifiga binoan Xitoy Xalq Respublikasi Raisi Si Szinpin 8-sentabr kuni davlat tashrifi bilan mamlakatimizga keldi. Tashrifning asosiy tadbirlari 9-sentabr kuni bo‘lib o‘tdi

Kuchlar muvozanati

Pekin-Moskva-Vashington uchburchagidagi yangi kuchlar balansi Markaziy Osiyoning strategik mavqeiga ta`sir ko'rsatdi. Markaziy Osiyoda barqarorlik va xavfsizlikni saqlashdan manfaatdorligi Xitoy va Rossiyani yaqinlashtirdi.

Tramp ma`muriyati esa mintaqada geostrategik, iqtisodiy va milliy tafovutlarni o'z foydasiga hal qilish uchun ko'proq mablag' sarflashga qodir emas. Bundan tashqari, G'arbning O'rta Osiyodagi ta`sir doirasi zaiflashishda davom etmoqda.

AQShning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan mustahkam aloqalar o'rnatishga to'sqinlik qiladigan eng katta to'siq bu beshta respublikaning barchasida qonun ustuvorligining etarli darajada ta`minlanmaganligi hisoblanadi.

Shuning uchun G'arb korporasiyalari mintaqaga sarmoya kiritishdan qochadilar, chunki mintaqadagi biznes muhiti korrupsiya botqog'iga botgan hisob.

Amerika Qo'shma Shtatlari 11 sentyabrь voqealaridan so'ng darhol Markaziy Osiyoning ba`zi davlatlari bilan yaqin aloqalar o'rnatgan bo'lsa-da, bu Afg'onistonda radikalizm va terrorizmning o'sishiga qarshi kurashish va mintaqada diniy ekstremizm tarqalishining oldini olishga qaratilgan edi, xolos. Afg'onistondagi urush, Amerikaning mintaqa davlatlari qarshisidagi jozibadorligiga jiddiy zarba bo'ldi.

Bundan tashqari, mintaqada AQSh pozisiyasi emirila bordi, chunki G'arb davlatlari amalda Ukraina inqirozi va Qrim anneksiyasiga qarshi munosib javob qaytara olmadilar. Shu tariqa Xitoy va Rossiya ushbu mintaqani o'z tashqi siyosat loyihalariga kiritdilar va mintaqadagi nufuzlarini oshirishda davom etdilar.

Xitoy ham, Rossiya ham AQShning bir tomonlama yondoshuviga qarshi kurashda birlashganlar. Xitoy-Rossiya ittifoqi o'zaro qarama-qarshiliklar va yashirin raqobatdan holi emas, albatta. Ammo yagona maqsad birgalikdagi harakatga turtki bo'lishi mumkin.

Shundan Rossiya, hech bo'lmasa rasmiy ravishda, Xitoyning Markaziy Osiyodagi ta`sir doirasini kengaytirishga bo'lgan intilishlarini shubha ostida qoldirmaydi, chunki u shundog'am sanksiyalar sabab zaiflashgan. Bundan tashqari, Rossiya «Bir kamar, bir yo'l» ni tahdid emas, balki imkoniyat sifatida qabul qila boshladi.

2018 yilda Xitoy va Rossiya o'rtasidagi savdo hajmi 100 milliard AQSh dollaridan oshdi, shu bilan birga, sharqiy Xitoy-Rossiya trassasi bo'ylab gaz quvuri, Tongjiang temir yo'l ko'prigi va transchegaraviy avtomobilь ko'prigi kabi bir qator rejalashtirilgan loyihalar, Xitoy-Rossiya iqtisodiy hamkorligini yanada kuchaytirmoqda.

Mutaxasislar Tojikistonda Xitoy bazasining mavjudligi Rossiya tomonidan iliq qarshilanmasligini ta`kidlaydilar. Shunga qaramay bu vaziyat allaqachon yangi bosqichga ko'tarilgan xitoy-rus hamkorligiga jiddiy zarar etkazolmaydi.

Rossiya Tojikistonning ekstremizmga moyil bo'lgan chegara hududlarini boshqarish qiyin va ancha qimmatga tushishini yaxshi tushunadi. Bu holda Xitoyning Tojikistonda hozir bo'lishi Rossiya uchun foydali ham bo'lishi mumkin, chunki bunda Xitoy xavfsizlikka oid katta xarajatlarni o'z zimmasiga olgan bo'ladi.

“Markaziy Osiyo Xitoy-Rossiya ta`sir zonasida qoladi. G'arbning mintaqadagi ta`siri zaiflashishi uchun ham ular mintaqaviy hamkorlikni kuchaytirishadi”.

Xulosa

Xitoy va Rossiya raqobatdan ko'ra, hamkorlikdan ko'proq foyda ko'rishlari mumkinligini allaqachon tushunib etganlar. Markaziy Osiyo mintaqasi muhim geostrategik ta`sir zonasi bo'lib, unda Xitoy va Rossiya manfaatlarining yaqinlashishi o'ziga xos kuchlar muvozanatini anglatadi.

Xitoy o'z loyihalarini amalga oshirish uchun Markaziy Osiyo bilan mustaxkam iqtisodiy aloqalarni o'rnatmoqchi, Rossiya esa mintaqada o'z hukmronligini birinchi navbatda harbiy va xavfsizlik sohasidagi ta`sir sifatida saqlab qolishni istaydi. Agar mintaqa ustidan hokimiyatni baham ko'rishga tayyor bo'lsalar, ikkala tomon ham o'z maqsadlarga erishishlari mumkin.

Ammo, eng avvalo Markaziy Osiyoning bu boradagi yo'nalishini aniqlab olish lozim. Uchta yirik mintaqaviy gegemonlar – Xitoy, Rossiya va G'arb o'rtasidagi tortishuvlar (garchi Qo'shma Shtatlar mintaqaviy poygada ortda qolayotganga o'xshaydi) sharoitida Markaziy Osiyo uchun Xitoy-Rossiya qo'shma hokimiyatini ma`qullashdan boshqa chora yo'q.

Bunday vaziyatda Xitoy-Rossiya hamkorligi o'sishda davom etishi kutilyapti. Bu shuni anglatadiki, agar elitalar (Markaziy Osiyo xukmron elitasi nazarda tutilyapti) mavjud institusional tizimlarni kuchaytirish va isloh etish uchun jiddiy o'zgarishlarni amalga oshirmasalar, ular yozilayotgan yangi tarixning kuzatuvchisi maqomida qolib ketaveradilar.

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Jump to navigationJump to search