Jizzax qo‘zg‘alonini bostirgan jazo otryadlari qo‘mondoni b o ‘l-
gan va k o ‘rsatgan «jasorati» uchun generallik mansabiga ko‘tarilgan
polkovnik Ivanov chor zobitlari o ‘rtasida mashhur b o iib ketgan «Bir
rus soldati etigi poshnasi mingta tuzemes ablahdan afzal»,
degan
iboraning muallifi edi. Ivanov o ‘taketgan shovinist sifatida o ‘zbek
jadidlarini, ayniqsa, Ubaydullaxo‘jani juda yomon ko‘rardi. U bor
vositalami ishga solib, jadidlar ustidan jinoiy ish qo‘zg‘adi. Shaxsan
o ‘zi kuzatuv ishlarini olib borib, jadidlam i ayblovchi hujjatlar to ‘play
boshladi. U Toshkentga borib Ubaydullaxo‘jani ko‘rgani va qanday
ishlayotgani haqida shunday deydi: «X o‘jaev Toshkentdagi eng yaxshi
mehmonxonada ikki xonani egallagan. Ulardan birida butun o ‘lkadan
kelgan tuzemeslami qabul qiladi. Shaxsan o ‘zim uning arizachilami
qabul qilganining guvohi b o ‘ldim. «Nasional»
mehmonxonasi uning
qabulini kutayotgan tuzemeslarga to ‘lib ketgan edi. X o‘jaev o ‘zini
ulaming ko‘z o ‘ngida ulkan vakolatga ega amaldordek katta tutadi va
tuzemeslar bor arizalarini shaxsan uning nomiga yo‘llaydilar. X o‘jaev
o‘z ta’sirini kengaytirish uchun Andijondagi Kelginboev to ‘dasi
bilan bitim tuzib kelib, tayyortashkilotgaboshbo‘lib oldi»1. Polkovnik
Ivanov sira erinmay 162 varaqni tashkil etgan m a’lumotnomasida
jadidlam ing ms inqilobchilari bilan hamkorligi xunuk oqibatlarga olib
kelishi haqida m a’lumot to ‘plab general-gubematomi cho‘chitmoqchi
b o id i. «Kelginboevning X o‘jaev bilan ittifoqiga, - deb yozgan edi
Ivanov, - «Turkestanskiy golos» gazetasi muharriri faxriy fuqaro
Anastasiy Afanasevich Chaykinning ukasi Vadim Chaykin o ‘z xodimi
yahudiy Ilya Yakovlevich Shapiro bilan jondili bilan kirishgan va u
bilan til biriktirgan»2.
TRMB boshlig‘i o ‘rinbosari podpolkovnik Rozalion-Soshalskiy
1916 yil 24 sentyabrda yo ‘llagan dokladiga qo‘shimcha
tarzda
1916 yil 13 oktyabrda maxfiy xabar y o ‘llaydi. Unda Andijondagi
«Turkestanskiy golos» gazetasi binosida har kuni oqshomda gazeta
muharriri Chaykin raisligida o'zlariga «Taraqqiyparvar» nomini
bergan y o ‘nalishdagi 20 ga yaqin o ‘zbek yoshlarining yig‘ilishlari
o ‘tkazilayotgani, ularda hozirgi ahvol va boshqa masalalar muho-
kama etilayotgani aytiladi. «Bu o ‘zbeklar, - deyiladi raport-
da, - Andijon shahrining eski qismini o ‘zaro b o ‘lishib
olishgan va
har kuni o ‘z jabhalarini aylanib chiqadilar va aholidan hol-ahvol
so‘rash m a’nosida qandaydir shikoyatlar y o ‘qmi degan savollar ham
berishadi. Boshqacha qilib aytganda ulaming o ‘zlari aholi vakillariga
' 0 ‘zR MDA, 3-jam g‘arma, 1-ro‘yxat, 31 -ish, 66-67-varaqlar.
20 ‘zR MDA, 3-jam g‘arma, 1-ro‘yxat, 31-ish, 67-varaq.
17-1796
521
www.ziyouz.com kutubxonasi
biron narsa b o ‘yicha shikoyat yozishlikka shama qiladilar. Kechqu-
run tahririyatda to ‘planishib Chaykin va uning yordamchilari,
jum ladan, huquqshunos Shapiro ishtirokida yig‘ilish
0
‘tkazadilar1.
Chaykinning general-gubematorga y o ‘llagan telegrammasi
b o ‘yicha Andijon shahrining katta
oqsoqoli ishdan olingani
vaqtidan beri Chaykinning ahamiyati yanada qo‘tarilib ketdi.
Shundan beri Chaykin general-gubemator bizning tomonimizda va
u, Chaykin m a’muriyatdagi har qanday amaldorlami xizmatidan
haydash mumkin, deb yuribdi. Deyarli har kuni «Turkistanskiy
golos» gazetasi tahririyatiga kelib, yig‘ilishda qatnashayotgan
Taraqqiyparvar»chilardan hozircha quyidagilar m a’lum. Olimjon
Hoji
M irza Yusupov, Asaka volost boshqamvchisining sobiq mirzasi
S a’dullaxo‘ja Tursunxo‘jaev, savdogar, Mirkomil passajida o ‘zining
Manufaktura do‘koniga ega M uhammadjon Yoqub Sarkarov, m a’lum
m ashg‘ulotga ega emas Mirali Umarboev, shahar noibi, Latifjon
M axdum Qoziev, Olimjon hokimning qarindoshi Q o‘chqorboy
Miraliev, Mirali Umarboevda prikazchik Otaxon Nazarboev, xususiy
kitob do‘koniga ega,
M ir Haydar, Mirkomil M irm o‘minboev uyi
yonidagi gazmol do‘koni egasi»2.
Polkovnik Ivanov shaxsan o ‘zi va maslakdoshlari nomidan
Ubaydulla Asadullaxo‘jaev va uning safdoshlarini darhol hibsga
olish, butkul Turkiston oik asid an chiqarib yuborishni general-
gubematordan qat’iy ravishda talab qilgan. Kuropatkin esa usta
siyosatchi sifatida Sirdaryo gubematoridan bu haqda fikr so ‘raydi.
Sirdaryo viloyati harbiy gubematori o ‘zining 1916 yil 6 noyabrda
general-gubematorga y o ila g an axborotida «Toshkent
shahar tuzem
qo‘mitasi raisi X o‘jaevning zararli faoliyati»ga oid unda hech
qanday asoslar y o ‘qligini yozadi: «Aksincha, mardikorlaming bir
necha partiyasini muvaffaqiyatli j o ‘natgan tuzem qo‘mitasi ishining
butun og‘irligi X o‘jaevning yelkasida turibdi. Uning qo‘mitadan
ketishi bu katta ishning beliga tepadi degan fikrdaman. Bugun
huzurimga kelgan qo‘mita a ’zolari hamda boshqa e ’tiborli zotlar
menga X o‘jaevga t o i a ishonch va hurmat ko‘rsatishlarini
alohida
uqtirib ketishdi»3. General-gubemator Kuropatkin Ubaydullaxo‘ja
va M u n aw ar qorining mardikorlami safarbar qilish xususida xalqqa
xayrixoh b o ‘lib, m s m a’muriyatidan ularga tegishli shart-sharoitlami
yaratishni qat’iy talab qilishlaridan xavfsiray boshladi. General-
1
Do'stlaringiz bilan baham: 
