O‘zbekiston respublikasi oliy va

Зарарли чиқиндилар учун тўлов. Бу усулга кѝра атроф-муҳитга чиқарадиган ҳар 
бирлик зарарли чиқиндиси учун фирмирларга тѝлов белгиланади. Ушбу усул, тажриба 
кѝрсатаяптики, атроф-муҳитга чиқариладиган умумий чиқинди ҳажмини камайтиришга олиб 
келади. Лекин, бу тизимни аниқ ишлашни тѝлиқ кафолатлаш қийин. 
Табиий муҳитни зарарлаш ҳуқуқини сотиш. Давлат маълум соҳа бѝйича зарарли 
чиқиндилар чиқаришнинг мумкин бѝлган ҳажмини аниқлаб, уни рухсатнома (лицензия) 
шаклида аукцион орқали сотади.
Фараз қилайлик, давлат чиқиндиларни 2000 кг дан 1000 кг гача тушурмоқчи. Бу ҳолда 
давлат бир қилограммдан чиқинди чиқаришга рухсат берадиган 1000 та рухсатнома сотади 
(4 - расм). Рухсатнома таклифи эластик бѝлмаганлиги учун мувозанат ҳолат Е
1
нуқтада 
ѝрнатилади. 

---

593 
Нарх (минг 
сѝм 1 кг 
учун) 
S - MS 
601 
E
2
501 
E
1
Рухсатномалар сони ѐки
D = MSB чиқиндилар миқдори,
(кг/бир кунда)
0 900 1000
4– расм. Атроф-муҳитни ифлослашга ҳуқуқни сотилиши 
Е
1
нуқтада бир қилограмм чиқинди чиқариш рухсатномаси нархи 500 сѝм. Агар 
атроф-муҳитни муҳофаза қилувчи маҳаллий «яшиллар» ҳаракати партияси маҳаллий жойда 
экологик вазиятни яхшилаш мақсадида 100 та рухсатномани сотиб олиб уни сотувдан 
чиқарса, битта рухсатнома нархи кѝтарилиб 600 сѝмга тенг бѝлади. Бу ушбу усулнинг 
эгилувчан эканлигини кѝрсатади. 
3. ИЖТИМОИЙ НЕЪМАТ 
 
Соф ижтимоий неъмат – бу барча фуқаролар томонидан, жамоа томонидан истеъмол 
қилинадиган неъмат бѝлиб, ушбу истеъмол алохида инсоннинг ушбу неъмат учун пул 
тѝлаши ѐки тѝламаслигига боғлиқ эмас. 
Соф ижтимоий маҳсулот икки хил хусусиятга эга: истеъмол қилишда танламаслик ва 
истеъмолдан ажратилмаслик. Шундай хусусиятга эга бѝлган ижтимоий неъматга армия ва 
милиция хизмати киради. Истеъмолда танланмаслиги хусусияти шуни билдирадики, соф 
ижтимоий неъматни бир киши томонидан истеъмол қилиниши бошқа бир кишининг ушбу 
неъмат истеъмолини камайтирмайди. Бундай неъматлар рақобатдан ҳоли, нима учун 
деганда, қѝшимча истеъмолнинг чекли ҳаражати нолга тенг. 
Истеъмолдан ажратилмаслик хусусияти шундан иборатки, ҳеч бир кишига истеъмол 
қилиш (ҳатто у ушбу истеъмол учун тѝлашдан воз кечса ҳам) ман қилинмайди.