O‘zbekiston respublikasi oliy va

Соф хусусий неъмат – бу шундай неъматки, унинг ҳар бирлиги маълум тѝловга 
сотилади. Соф ижтимоий неъматнинг соф хусусий неъматдан асосий фарқи – у бѝлакларга 
бѝлинмайди ва бѝлакларга бѝлиниб ҳам сотилмайди. Соф ижтимоий маҳсулотнинг 
бѝлакларига нарх белгилаш ҳам мумкин эмас. Соф ижтимоий маҳсулотга бѝлган умумий 
талабни аниқлаш ҳам ѝзига хосдир. Соф ижтимоий маҳсулотнинг бѝлакларига нарх 
белгилаш ҳам мумкин эмас. Соф ижтимоий маҳсулотга бѝлган умумий талабни аниқлаш ҳам 
ѝзига хосдир. Соф ижтимоий маҳсулотга бѝлган талаб чизиғи жами маҳсулотнинг чекли 
нафлилигини ифодалайди (5 - расм). 
Р
1
бир бирлиги 

---

594 
минг сѝм 
60 D = ∑ Q
1
30 
Dc
20
D
Б
10 В
А
5 – расм. Соф ижтимоий маҳсулотга талаб 
Истеъмолчилар сони қанча бѝлишидан қатъий назар, улар барча соф ижтимоий 
неъматни истеъмол қилади. Лекин, ҳар бир шахс соф ижтимоий неъматни истеъмол 
қилишдан ҳар хил наф олади. Соф ижтимоий маҳсулотга бѝлган умумий талаб шахслар 
оладиган чекли ютуқларни (мавжуд ҳажмдан оладиган) вертикал бѝйича қѝшиш орқали 
аниқланади (5-расм). 
Соф хусусий неъматга бѝлган умумий талаб шахсларнинг талаб чизиқларини 
горизонтал бѝйича қѝшиш орқали аниқланади (6-расм). 
Соф ижтимоий маҳсулотни жамоа бѝлиб истеъмол қилади, лекин биз юқорида 
айтганимиздай ҳар бир шахс бундай истеъмолдан ҳар хил наф кѝради. Б шахс А шахсга 
нисбатан кѝпроқ наф кѝради, С шахс Б шахсга кѝра кѝп наф олади. Амалда ҳар бир шахснинг 
қанча наф олганлигини ҳисоблаш қийин. Бундай ахборотни олиш ҳам мураккаб. 
Агар истеъмол қилинган соф ижтимоий неъматга ҳар бир шахс ѝзи олган чекли 
ютуғига кѝра пул тѝлаганда эди, олинган наф тѝғрисидаги ахборотни яширишга ундайдиган 
кучли рағбатлантириш пайдо бѝлар эди, ҳамда олинадиган нафни даражасини кѝпчилик 
пасайтиришга ҳаракат қилар эди. 
Р 
Бир бирлиги
учун, минг сѝм 
D = ∑ Q
1
Р 
D
A
D
Б
D
c 
Q 
0 
6 – расм. Соф хусусий неъматга бѝлган умумий талаб 

---

595 
Ҳақиқатда эса, истеъмолчилар истеъмол қилинган соф ижтимоий маҳсулот учун пул 
тѝлайдими, йѝқми ундан наф олганлиги учун айрим ҳолларда ортиқча тѝловларсиз, бепул 
ушбу неъматларни олишга ҳаракат қилади. Ушбу вазият билетсиз муаммосини, яъни «қуѐн» 
муаммоси номини олди. Бу ерда иқтисодий субъектлар бозор механизми ишламайдиган 
жойларидан фойдаланиб, бошқалар ҳисобидан кѝпроқ ютуққа эришишга ҳаракат қилиши 
назарда тутилади. Билетсиз юрувчи муаммоси кѝпроқ катта истеъмолчи жамоа гуруҳларида 
юзага келади, нима учун деганда, бундай гуруҳларда керакли, тѝлиқ ахборотни олиш қийин. 
Билетсизлар муаммосини мавжудлиги соф ижтимоий маҳсулотни ишлаб чиқариш ҳажмини 
унинг самарали ҳажмидан кам бѝлишига олиб келади. Бозор механизми бу муаммони ечишга 
ожиз. Ушбу хатони тузатишда давлатнинг аҳамияти ниҳоятда катта.