O‘zbekiston respublikasi oliy va

Такрорлаш учун саволлар 
1. Трансакцион ҳаражатлар ва уларнинг таркибига қандай ҳаражатлар киради? 
2. Ташқи самарага ҳаѐтдан аниқ бир мисол келтириб, изоҳлаб беринг. 
3. Давлатнинг атроф-муҳитни муҳофаза қилиш сиѐсати нималардан иборат? 
4. Соф ижтимоий неъмат ва унинг хусусиятлари нималардан иборат? 
5. Соф хусусий неъматнинг соф ижтимоий неъматдан фарқи нималардан иборат? 
6. Давлат бозорни тартибга солиш учун қандай ҳолларда у бозор фаолиятига аралашади? 

---

596 
7. Ўзбектистонда иқтисодиѐтни ривожлантиришда давлатнинг роли нималардан иборат? 
 
 
 
13 МАВЗУ. ДАВЛАТНИНГ БОЗОРГА ТАЪСИРИНИ БАҲОЛАШ ВА 
РАҚОБАТЛАШГАН БОЗОР САМАРАДОРЛИГИ 
1. Истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчи ортикчалиги 
Товарга нарх бозор томонидан ѝрнатиладиган рақобатлашган бозорда товарни ишлаб 
чиқарувчилар бозор нархида (мувозанат нархида) сотади, шу бозор нархида истеъмолчилар 
товарни сотиб олади. 
Лекин, айрим истеъмолчилар учун товарнинг қиймати унинг бозор нархидан кѝра 
юқорироқ. Шунинг учун хам у товарни бозор нархидан юқорирок нархда хам сотиб олиши 
мумкин. 
Истеъмолчи ортикчалиги - истеъмолчи томонидан товарга тѝлаши мумкин бѝлган 
максимал нарх билан товарнинг хакикий нархи ѝртасидаги фаркни билдиради. Аниқрок 
қилиб айтадиган бѝлсак, истеъмолчининг товар учун бериши мумкин бѝлган максимал 
нархдан товарни сотиб олишда тѝланадиган хакикий нархнинг айирмасига тенг. 
Истеъмолчи ортикчалиги (қѝшимча наф) алохида инсоннинг қанчалик ѝртача яхши 
яшаѐтганлигини кѝрсатади. 
Истеъмолчининг умумий ортикчалиги бу талаб чизиғи билан бозор нархи чизиғи 
ѝртасида жойлашган соха (1-расмда штрихланган соха). 
1-расм. Истеъмолчи ортикчалиги. 
Истеъмолчи ортикчалиги барча истеъмолчиларнинг умумий соф нафини ѝлчашга 
ѐрдам беради ва бунда биз бозорни давлат томонидан мувофиқлаштирилиши 
самарадорлигини, истеъмолчи ортикчалигини умумий натижасининг ѝзгаришини ѝлчаш 
асосида аниқлашимиз мумкин. 
Мисол. Фараз қилайлик бир дона апельсиннинг бозор нархи 5 сѝм дейлик, лекин 
истеъмолчи ушбу бир дона апельсин учун 10 сѝм беришга тайѐр, яъни апельсиннинг 
истеъмолчи учун қиймати 10 сѝмга тенг. 
Истеъмолчи ушбу бир дона апельсинни бозор нархида, яъни 5 сѝмга олади ва у 
иқтисод қилган 10-5=5 сум истеъмолчи ортикчалигини билдиради, истеъмолчи қѝшимча 5 
сумлик наф олади (2-расм). 
Истеъмолчи иккинчи апелсинни хам сотиб олади, нима учун деганда, у иккинчи 
апельсин учун бериши мумкин бѝлган максимал нарх 9 сум, истеъмолчи ортикчалиги 4 
сумга тенг. Худди шундай давом этсак 4-апельсин учун истеъмолчи ортикчалиги 1 сумга 
P 
S
P
e
E
Q 
D