O‘zbekiston respublikasi oliy va

Барқарор нархларни ушлаб туриш. Ривожланган давлатларда барқарор нарх 
кѝпинча сутга, тамаки ва донга қѝлланилади, бундан мақсад, ушбу товарларни ишлаб 
чиқарувчиларнинг даромадларини етарли даражада бѝлишини таъминлаш. 
Бундай сиѐсатда давлат маҳсулотга нархни Р* даражада белгилаб, уни шу даражада 
бѝлишини таьминлаш учун керакли хажмдаги маҳсулотни сотиб олади. Ушбу холат 9-расмда 
кѝрсатилган. Бу холатда давлатнинг, истеъмолчиларнинг ва ишлаб чиқарувчиларнинг ютук 
ва йѝқотишларни таҳлил қилиб чикамиз. 
Нарх 
*
P  даражада ѝрнатиладигандан кейин истеъмол талаби 
0
Q  дан 
1
Q  га пасаяди, 
таклиф эса 
2
Q
га кадар ошади. 
*
P  нархни ушлаб туриш учун ва омборларда товар 
Ишчи 
кучи 
нархи, иш хаки 
W
Ишчил
ар сони 
S
W
mi
n
W
e
D
L
2
L
e
L
1
L
0 

---

602 
захираларни тѝпланишини олдини олиш учун давлат ортикча 
1
2
Q
Q
Q



миқдордаги 
товарни сотиб олиши керақ Истеъмол талабига давлат талаби Q

кѝшилади ва ишлаб 
чиқарувчилар барча маҳсулотни 
*
P  нархда сотиши мумкин бѝлади. 
9-расм. Нархни барқарор бѝлишини таъминлаш. 
Товарни сотиб олувчи истеъмолчилар товарни Р
0
га нисбатан кимматрок 
*
P  нархда 
сотиб оладилар ва улар ѝзларининг истеъмолчи ортикчалигини А тѝртбурчак юзига тенг 
бѝлган кисмини йѝқотадилар (9-расм). Истеъмолчиларнинг бошқа бир кисми товарни сотиб 
олаолмайдилар ва уларнинг йѝқотиши В учбурчак юзи билан ифодаланади, натижада 
истеъмолчиларнинг умумий йѝқотиши 
ист.

қуйидагига тенг бѝлади: 
B
A




ист.
Бошқа томондан караганда, ишлаб чиқарувчилар ютиб чиқади. Сиѐсатнинг мақсади 
хам шундан иборат эди. Ишлаб чиқарувчилар 
0
Q  га нисбатан кѝпрок, яъни 
2
Q  миқдордаги 
маҳсулотни юқорирок бѝлган 
*
P  нархда сотадилар. Ишлаб чиқарувчиларнинг ортикчалиги 
(
и/ч

) қуйидаги миқдорга ошади: 
E
B
A




и/ч
Энди давлатнинг ҳаражатлари 


*
1
2
P
Q
Q


га тенг, яъни бу давлат томонидан сотиб 
олинган товар суммаси. Бу ҳаражат хам пировардида истеъмолчи йѝқотишига қѝшилади, 
нима учун деганда у соликлар хисобидан туланади. 9-расмда давлатнинг ҳаражати 
1
2
2
0
F
F
Q
Q
катта тѝртбурчак билан ифодаланган. Давлатнинг ушбу ҳаражатлари камайиши мумкин, агар 
у сотиб олган маҳсулотининг бир кисмини четга (одатда паст нархда) сотса. Лекин, бу давлат 
ичидаги ишлаб чиқарувчиларнинг ѝз маҳсулотини четга чикариб сотиш имкониятини 
чеклайди. 
Бундай сиѐсатнинг аҳоли турмуш даражасига таъсирини баҳолаш учун биз 
истеъмолчи ортикчалигидаги ва ишлаб чиқарувчи ортикчалигидаги натижавий 
ѝзгаришларни кушиб, ундан давлат ҳаражатини айирамиз: 
*
1
2
*
1
2
*
1
2
)
(
)
(
)
(
и/ч
ист
P
Q
Q
E
P
Q
Q
E
B
A
B
A
P
Q
Q



















, 
ѐки
Q
2
Q
0
Q
1
P
*
P
P
*
P
e
Q
0 
D+ 

D
D
S
E 
B 
A 
F
2
F
1

---

603 
1
2
2
1
F
F
Q
Q
S
E

Демак, бундай сиѐсатда жамият ѝз фаравонлигининг бир кисмини йѝқотади. 9-расмда 
ушбу йѝқотиш штрихланган соха юзаси билан ифодаланади. Кѝриниб турибдики, бундай 
сиѐсат жуда катта жамият йѝқотишлари билан боғлиқ. 
Сиѐсатнинг асосий мақсади фермерлар даромадини ошириш бѝлса, бундан 
самаралирок йѝл борми, деган саволни қѝядиган бѝлсак, унга бор, деб жавоб бериш мумкин. 
Фермерланинг даромадини А+В+Е миқдорга оширишни жамиятни камрок йѝқотиши 
оркали амалга ошириш йули бу ушбу А+В+Е пулни тѝғридан-тѝғри фермерларнинг ѝзига 
беришдир. Истеъмолчиларнинг нархни барқарорлаштиришдаги йѝқотиши бари бир А+В га 
тенг бѝлгани учун, фермерларга ушбу пул бевосита берилса, жамият 9-расмда штрихланган 
юзага тенг бѝлган маблагни иқтисод қилиши мумкин.