O‘zbekiston respublikasi oliy va

B
A
C
S 
P 
P
min
E
P
e
D 
P 
Q
1
Q
e
Q
2

---

600 
6-расм. Нарх мувозанат нархидан юқори белгилангандаги ишлаб чиқарувчилар ва 
истеъмолчиларнинг йѝқотишлари. 
Агар биз ишлаб чиқарувчилар бозорда қанча маҳсулот сотилса шунча маҳсулот ишлаб 
чикаради, деб фараз қилсак, бозорга ишлаб чикарилган маҳсулот миқдори 
2
Q
га тенг бѝлади 
ва бу ерда хам ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар ортикчалиги йѝқотилади. Бу ерда А 
тѝртбурчакнинг юзи ишлаб чиқарувчиларнинг олган қѝшимча ортикчалигини ифодалайди. 
Лекин, минимал (
min
P ) нархда маҳсулотни хажми 
e
Q  миқдордан 
2
Q  га қисқаргани учун 
ишлаб чиқарувчи ортикчалигининг бир кисми йѝқотилади. Натижада ишлаб чиқарувчи 
ортикчалигининг ѝзгарган кисми қуйидагига тенг: 
C
A



и/ч.
.
(4) 
Истеъмолчилар минимал (
min
P ) нархда хар бир маҳсулот учун мувозанат нархдан 
юқори нарх тѝлайди ва натижада уларнинг истеъмол ортикчалигига расмдаги А тѝртбурчак 
юзига тенг бѝлган миқдорда камаяди. Нарх ошганлиги муносабати билан баъзи бир 
истеъмолчилар ушбу бозордан чикиб кетади ва товарни сотиб ололмайдилар ва бунга мос 
бѝлган ортикчаликни йѝқотади. Бу йѝқотиш расмда В учбурчак билан ифодаланган. Демак, 
истеъмолчиларнинг ортикчалигининг умумий ѝзгариши қуйидагини ташкил қилади: 
B
A




ист.
.
(5) 
Кѝриниб турибдики, бундай сиѐсат истеъмолчиларнинг турмуш даражасини тушуриб 
юборади. 
(4)- ва (5)- ифодаларни қѝшиб умумий ортикчаликдаги ѝзгаришни аниқлаймиз: 






ист.
и/ч

=и/ч.+

ист.=А-С+(-А-В)=-С-В (6) 
Демак, давлат томонидан минимал нарх ѝрнатилганда умумий тѝлиқ йѝқотиш 
вужудга келади ва у иккита С ва В учбурчаклар юзаларининг йиғиндиси билан ифодаланади. 
Энди биз ишлаб чиқарувчилар ортикчалигини ишлаб чиқариш 
e
Q  миқдордан 
1
Q
миқдорга кенгайтирилганда караб чикамиз. Хақиқатдан хам минимал нарх мувозанат 
нархдан юқори бѝлганда у ишлаб чиқарувчиларни 
1
Q
миқдорга маҳсулот ишлаб чиқаришга 
ундайди. Лекин, улар бозорда фақат 
2
Q  хажмдаги маҳсулотни сотиш мумкин холос. Улар 
2
1
0
Q
Q



миқдордаги маҳсулотни ишлаб чиқаришга кетган ҳаражатларни коплайдиган 
даромадни олаолмайди (7-расм). 
Расмда ушбу ҳаражатлар штрихланган D трапеция юзи билан ифодаланган. 
Натижада ишлаб чиқарувчиларнинг ортикчалиги ѝзгариши қуйидагига тенг: 
.
и/ч.
D
C
A




D 
P
S
P
min
A 
P
e
B 
C 

---

601 
7-расм. Минимал нарх ѝрнатилиши натижасидаги йѝқотишлар графиги. 
Бундай ҳолда хар бир ишлаб чиқарувчи ѝз маҳсулотининг хаммаси юқори нархда 
сотаман деб уйлайди. Пировардида давлат томонидан ѝрнатилган минимал нарх сиѐсати 
ортикча маҳсулот ишлаб чиқариш ҳаражатлари хисобидан ишлаб чиқарувчиларнинг 
фойдасини анча қисқартириб юбориши мумкин. 
Яна битта мисол тарикасида мехнат (ишчи кучи) бозорини карайлик. 
Маълум мехнат бозорида ишчи кучи баҳоси бу иш хакидир. Давлат томонидан 
минимал иш хаки (
min
W ) белгиланди дейлик. 
8-расм. Минимал иш хаки графиги. 
8-расмда таклиф чизиғи ишчи кучи таклифини, талаб чизиғи - ишчи кучига талабни 
ифодалайди. Давлат томонидан урнатилган минимал иш хаки 
min
W  мехнат ресурслари 
бозоридаги мувозанат иш хаки 
e
W  дан катта, яъни 
e
W
W

min
. 
Ушбу сиѐсат натижасида иш жойи топган ишчилар (расмда L
1
ишчи) юқори иш хаки 
олади. Лекин, 
1
2
L
L
L



ìèкдоридаги ишчилар иш топа олмайдилар ва ишсиз коладилар. 
Демак, бундай сиѐсат ишсизликка олиб келиши мумкин.