O‘zbekiston respublikasi oliy va



Download 7,22 Mb.
Pdf ko'rish
bet382/631
Sana23.02.2022
Hajmi7,22 Mb.
#121665
1   ...   378   379   380   381   382   383   384   385   ...   631
Bog'liq
543388c55c7b1

MR=МС (2) 
 
(2) тенгламадан шундай хулоса келиб чиқадики, агар талабнинг нарх бѝйича 
эластиклиги қанча юқори бѝлса, маҳсулот нархи шунча чекли ҳаражатга (МС) га 
якинлашади. Нарх қанчалик чекли ҳаражатга якин бѝлса, монопол бозор рақобатлашган 
бозорга шунчалик якин бѝлади. Демак, талаб юқори даражада эластик бѝлса, монополист 
оладиган қѝшимча фойда шунча кичик бѝлади. 


554 
Монопол хокимият кѝрсаткичи. Рақобатлашган бозорда нарх чекли ҳаражатга тенг 
булиши, максимал фойда олишнинг зарурий шарти эди. Монопол бозорда нарх чекли 
ҳаражатдан юқори белгиланади (Р>МС) анна шу фарк (МС-Р), яъни фойдани 
максималлаштирадиган нарх билан чекли ҳаражат ѝртасидаги фарк монопол хокимиятни 
улчаш усули бѝлиши мумкин. Монопол хокимиятни худди ушбу усулда аниқлашни 1934 
йилда иқтисодчи олим Абба Лернер таклиф қилганлиги учун бу кѝрсаткич Лернернинг 
монопол кѝрсаткичи деган номни олган 
L=
D
P
m
m
E
P
MC
P
1



Бу ерда L - монопол хокимиятнинг Лернер индекси; 
Р – монопол нарх; 
МС – чекли ҳаражат; 
Е
D
P
- талабнинг нархга кѝра эластиклиги. 
Масалан, бензинга талабнинг нарх бѝйича эластиклиги-5 бѝлса,
L=-
2
,
0
5
1
1




D
P
E
Бензин сотувчи фирманинг монопол хокимияти 0,2га тенг. 
Шуни таъкидлаш керакки, юқори монопол хокимият юқори фойда олишни 
кафолатламайди. Фойда ѝрта ҳаражатнинг нархга бѝлган нисбатига боклиқ.бАгар икки 
фирмадан биринчисининг монопол хокимияти, иккинчи фирманинг ѝртача ҳаражати жуда 
юқори бѝлса унинг оладиган фойдаси иккинчи фирма фойдасидан кичик бѝлади. Юқоридаги 
тенглама кѝрсатадики, талаб қанчалик эластик бѝлса, шунчалик монопол хокимият юқори. 
Демак, монопол хокимиятнинг келиб чикиш сабаби, талаб эластиклигидадир. 
Амалиѐтда чекли ҳаражатни хисоблаш кийин бѝлгани учун, уни ѝртача ҳаражат билан 
алмаштиради. Бу ҳолда формула қуйидаги куринишни олади: 
L=
P
AC
P

Агар биз ифоданинг сурат ва махражнинг Q га кѝпайтирсак, махражда умумий 
даромадни, суратда фойдани оламиз: 
L=
TR
Q
P
Q
AC
P





)
(
Шундай қилиб Лернер кѝрсаткичи юқори фойда олишни монополиянинг далолати 
эканлигини кѝрсатади. 
Монопол хокимиятни характерлаш учун бозорни мараказлашув даражаси 
кѝрсаткичидан хам фойдаланилади. Бу кѝрсаткич биринчи булиб Херфиндал-Хиршман 
индекси деб юритилади. Бу индекс корхоналарнинг бозордаги улушлари йиғиндиси 
сифатида каралади ва кайси фирманинг бозордаги улуши юқори бѝлса, у фирма бозорда 
монопол хокимиятига эга булиши мумкин ѐки шундай имконият мавжуд деб каралади. 
Фирмалар бозордаги улушига кура тартиблаштирилади. 
I=S
2
2
3
2
2
2
1
...
n
S
S
S




Бу ерда: I- Херфиндал-Хиршман индекси; 
2
1
- бозорда энг катта улушга эга бѝлган фирма; 


555 
2
2
- ундан кеийнги катталикдаги улушга эга фирма ва хоказо: 
2
n
- энг кичик улушга эга бѝлган фирма. 
Агар тармоқда ягона фирма бѝлиб унинг маҳсулоти
2
1
=100% ташкил қилса унда 
бундай хол соф монополия бѝлади, яъне Херфендал-Хершман индекси I=10000га тенгдир. 
Масалан, АКШда Хершман-Хермендал индекси I=1800дан ошган тармоқлар, монопол 
тармоқларда киради. Юқоридаги индексдан монополияга қарши олиб бориладиган 
фаолиятда фойдаланилади. Бозорнинг катта кисмини бир неча фималар томонидан эгаллаб 
олиниши холатига бозорнинг марказлашуви дейилади. 

Download 7,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   378   379   380   381   382   383   384   385   ...   631




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish