O‘zbekiston respublikasi oliy va

 
3. Рақобатлашувчи фирманинг узоқ муддатли оралиқдаги мувозанати 
 
Узоқ муддатли оралиқда ишлаб чиқариш хажмини танлаш. Узоқ муддатли 
оралиқда фирма фойдаланадиган барча омилларини ѝзгартиради, шу жумладан ишлаб 
чиқариш кувватларини хам. Узоқ муддатли оралиқда фирма ѝз капитали хажмини 
ѝзгартириши, яъни ишлаб чиқариш кувватини ѝзгартириши мумкинлиги фирмага ишлаб 
чиқариш ҳаражатларини камайтиришга имкон беради. Фирма ишлаб чиқариш 
ҳаражатларининг қандай ѝзгариши ишлаб чиқариш масштаби самарадорлигининг ѝсиши, 
ѝзгармаслиги ва камайиши билан аниқланади. Яна шуни эслатиб утиш керакки, фирманинг 
узоқ муддатли оралиқдаги фаолиятини таҳлил қилганимизда унинг ѝртача ҳаражатлари 
мухим аҳамият касб этади. Фараз қилайлик, фирманинг ишлаб чиқариш жараѐнида барча 
ишлаб чиқариш хажмлари учун ѝзгармас масштаб самарасига эга. Бунда ишлаб чиқариш 
омиллари сарфи икки баробар ошганда ишлаб чиқариш хажми хам икки баробарга усади. 
Демак, ишлаб чиқариш хажми ошгани билан ѝртача ишлаб чиқариш ҳаражатлари 
ѝзгармайди. 
Энди фараз қилайлик, масштаб самараси ѝсувчи бѝлсин. Ишлаб чиқариш 
омилларидан фойдаланишни икки баробар оширганимизда, ишлаб чиқариш хажми икки 
баробардан кѝпрокка ошади (масалан, уч баробарга ошириши мумкин). Бундай ҳолда ѝртача 
ишлаб чиқариш ҳаражатлари қисқаради, нима учун деганда, ишлаб чиқариш хажмининг 
ѝсиш суръати, омиллар сарфи суръатидан кѝп. Худди шундай, масштаб самараси пасайганда, 
яъни ишлаб чиқариш омиллари сарфини ѝсиши суръатидан ишлаб чиқариш хажмининг ѝсиш 
суръати кичик бѝлганда 
AC
ортиб боради. 
Одатда, ишлаб чиқаришнинг бошида масштаб самарасининг ошиши, ундан кейин 
ѝзгармас ва кейинчалик камайиши кѝпгина фирмаларга хосдир. Шунинг учун хам узоқ
муддатли оралиқда умумий ѝртача ҳаражатлар чизиғи ботиқ кѝринишга эга бѝлади (11-
расм). 
АС
LАС
Q
Q
*
Q
2
Q
1

---

543 
11-расм. Узоқ муддатли оралиқда ѝртача ҳаражатлар 
LAC
графиги 
Графикда 
*
Q  дан чап томонда ѐтган кисмида масштаб самараси мусбат (ѝсувчи), 
*
Q  
дан ѝнг томонда ѐтган кисмида масштаб самараси манфий ва нихоят 
*
Q  нинг кичик 
атрофида у ѝзгармасдир (
2
1
Q
Q

оралиқда). Ишлаб чиқариш хажми 
*
Q  фирманинг узоқ
муддатли оралиқдаги самарали кувватини ифодалайди. 
Узоқ муддатли ѝртача ҳаражатлар (
LAC
) билан қисқа муддатли ѝртача ҳаражатлар 
(
SAC
) ѝртасидаги муносабатни қуйидаги 12-расмдан кѝриш мумкин. 
Фараз қилайлик, фирма кувватини танлаш буйича беш хил вариант мавжуд. Хар кайси 
размердаги фирма учун қисқа муддатли ѝртача ҳаражатлар қуйидагича
1
SAC , 
2
SAC , 
3
SAC , 
4
SAC , 
5
SAC
(12-расм).
Узоқ муддатли оралиқда барча ресурслар ѝзгарувчан бѝлгани учун, барча ҳаражатлар 
хам ѝзгарувчан бѝлади. Фирма хар қандай берилган ишлаб чиқариш кувватидан умумий ва 
ѝртача ҳаражатларни минималлаштиради. Шунинг учун хам узоқ муддатли ѝртача 
ҳаражатлар (
LAC
) графиги қисқа муддатли оралиқдаги ѝртача ҳаражатлар графикларини 
бир-бирига туташтириш оркали хосил қилинади. 12-расмда бешта қисқа муддатли 
оралиқдаги ѝртача ҳаражатлар графиклари оркали узоқ муддатли оралиқдаги ѝртача 
ҳаражатлар графиги келтирилган (12-расмда калин чизик билан ифодаланган). 
12-расм. Узоқ ва қисқа муддатли оралиқлардаги ѝртача ҳаражатлар графиги. 
Агар биз фирма кувватларини янада кичик ѝзгаришлар оркали ѝзгартирсак (қисқа 
муддатли оралиқларни янада кичиклаштирсак) 
LAC
чизиғи силлик ботик чизикка 
якинлашиб боради. 
Узоқ муддатли ѝртача ҳаражатлар ишлаб чиқариш хажмининг мумкин бѝлган барча 
қийматлари учун чексиз қисқа муддатли оралиқдаги ѝратча ҳаражатлар графикларини 
узлуксиз силлик бирлаштирувчи чизик оркали ифодаланади. Агар ишлаб чиқариш масштаби 
самараси ѝзгармас бѝлса, узоқ муддатли ѝртача ҳаражат графиги тѝғри чизикдан иборат 
бѝлади (13-расм). 
Расмдан кѝриниб турибдики, ишлаб чиқариш куввати 
1
Q  ва 
3
Q  га ѝзгарганда
LAC
ѝзгармаяпти.