|
2. Қисқа муддатли оралиқда ишлаб чиқариш хажмини аниқлаш ва фойдани
максималлаштириш
Рақобатлашувчи фирманинг ишлаб чиқариш омиллари нархининг ошишига
акс таъсири. Рақобатлашган бозорда ҳаракат қилаѐтган фирма ишлаб чиқариш омилларидан
бирининг нархи ошганда қандай қарор қабул қилишини кѝриб чикамиз.
P
нарх
MR
AR
P
0
D (
талаб чизиғи
)
Товар миқдори
P
0
Q
535
Бозордаги нарх
P
ва фирманинг бошланғич (ишлаб чиқариш омиллари нархи
ѝзгармагандаги) чекли ҳаражати
1
MC ва фирма фойдасини максималлаштирувчи ишлаб
чиқариш хажми
1
Q бѝлсин дейлик (2-расм).
2-расм. Чекли ҳаражатнинг ишлаб чиқариш хажмига боғлиқлиги.
Фараз қилайлик, ишлаб чиқариш омилларидан бирининг нархи ошди дейлик. Омил
нархининг ошиши чекли ҳаражат
1
MC ни юқорига чапга
2
MC га силжитади. Нима учун
деганда, хар бир ишлаб чикариладиган маҳсулот ҳаражати ошади. Фойдани янги чекли
ҳаражатда максималлаштирадиган ишлаб чиқариш хажми
2
Q ни ташкил қилади, яъни
2
Q хажмда
P
MC
2
.
Шундай қилиб, ишлаб чиқариш омили нархининг ошиши фирмани маҳсулот ишлаб
чиқариш хажмини қисқартиришга мажбур қилади. агар фирма ишлаб чиқаришни
1
Q хажмда
давом эттирганида штрихланган сохага тенг бѝлган зарарни кѝрган булар эди. Штрихланган
соха фирма фойдасининг йѝкотилиши мумкин бѝлган кисмини ифодалайди.
Қисқа муддатли оралиқда фирма капитали размери ѝзгармайди, шунинг учун у
фойдани максималлаштирадиган ѝзгарувчан ишлаб чиқариш омиллари хажмини танлаши
лозим бѝлади. Маълумки, фойдани максималлаштириш бу умумий даромад билан умумий
ҳаражатлар айирмасини максималлаштириш демакдир, яъни
Q
TC
Q
TR
Q
.
(1)
Агар абцисса ѝқи бѝйича ишлаб чикариладиган маҳсулот хажмини, ордината ѝқи
бѝйича - умумий даромадни жойлаштирсак, даромаднинг махсулот хажмига
боғлиқлиги
Q
P
Q
R
координата бошидан чикувчи нур билан ифодаланади. Умумий
ҳаражатлар эса ѝзгармас ва ѝзгарувчан ҳаражатлар йигиндисидан хосил бѝлади (3-расм).
MC
2
MC
1
P
P‟
Q
Q
1
Q
2
сѝм
TC
D
R(Q)
M
A
N
0
Q
max
фойда
а)
536
3-расм. Қисқа муддатли оралиқда фойдани максималлаштириш графиги.
3-расмдаги графикдан кѝриш мумкинки, ишлаб чиқариш хажми кичик бѝлганда,
фирма фойдаси манфий бѝлади, фирма зарар билан ишлайди, фирманинг даромади ѝзгармас
ва ѝзгарувчан ҳаражатларни қоплаш учун етарли эмас.
Ишлаб чиқариш хажми ошиб бориши билан фирманинг фойдаси мусбат булиб ошиб
боради ва ишлаб чиқариш хажми Q
2
га тенг бѝлганда даромад TR(Q) билан умумий ҳаражат
TC(Q) ѝртасидаги фарк максимал бѝлади (3-расм бу MN). Демак, фойда ишлаб чиқариш
хажми
*
2
Q
Q
бѝлганда максималлашади (3-б -расм). Ишлаб чиқариш хажми
Q
2
*
дан
ошганда
Q Q
2
*
умумий ҳаражатларнинг ѝсиши даромад ѝсишига нисбатан устунрок
бѝлгани учун фойда камайиб боради. Расмдан кѝриниб турибдики, ишлаб чиқариш хажми Q
1
гача бѝлганда фирма зарар билан ишлайди, нима учун деганда
)
(Q
R
TC
. Фирма Q
1
ва
Q
2
*
оралиқда фойда олади ва бу фойда Q
2
*
га кадар ошиб, ишлаб чиқариш хажми
Q
2
*
га тенг
бѝлганда максимал қийматга эришади. N нуктада даромад чизиғининг бурчак коэффициенти
(чекли даромад
tg
Q
R
MR
) умумий ҳаражат чизиғининг бурчак коэффициенти га
(чекли ҳаражати га
tg
Q
TC
MC
) тенг
MR
MC
.
Шундай қилиб, фирманинг чекли даромади билан чекли ҳаражати бир-бирига тенг
бѝлганда фойда максимал қийматга эришади.
MR
MC
фойдани максималлаштириш шарти
бѝлиб, фирма кайси бозорда (рақобатлашган, монопол, олигопол) фаолият кѝрсатмасин, у ѝз
кучини саклаб колади.
Юқоридаги мулохазалардан шу келиб чиқадики, агар
)
(
)
(
Q
MC
Q
MR
бѝлганда,
фирма маҳсулот ишлаб чиқариш хажмини ошириши керак (хар бир қѝшимча ишлаб
чикарилган маҳсулот умумий фойдани ошириб боради), агар
)
(
)
(
Q
MC
Q
MR
бѝлса - ишлаб
чиқариш хажмини қисқартириш керак бѝлади.
Максималлик шартини математик томондан келтириб чиқариш мумкин:
Q
TC
Q
R
Q
.
(2)
(2)-функция максимал қийматга эришади, качонки ишлаб чиқариш хажмини кичик
Q
миқдорга оширганимизда фойда ѝзгармаса, яъни
537
0
Q
Q
, бундан
0
)
(
Q
TC
Q
Q
R
Q
Q
.
(3)
(3)- муносабатда
MR
Q
Q
R
ва
MC
Q
TC
,
бѝлгани учун фойдани максималлаштириш шартини қуйидагича ѐзамиз:
)
(
)
(
Q
MC
Q
MR
.
(4)
Do'stlaringiz bilan baham: |
