O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta

ZUD O‟LIM — go‘yo sog‘lomdek insonning hyech qanday ta‘sirsiz, kutilmaganda yuz bergan o‘limi. Yashirin kechgan kasallik tufayli sodir bo‘ladi. Kattalar orasidagi Z.o‘.ga ko'pincha yurak-qon tomirdagi kasallik ateroskleroz, ayniqsa vena qon tomirlaridagi, bu infarktga yoki gipertonik kasallikka olib keladi, oqibatida miyaga to‘satdan qon quyiladi yoki shunga o‘xshash hol yuz berishi sabab bo‘ladi. Bolalarda Z.o‘.ga ko‘pincha nafas organlaridagi kasallik sabab bo‘ladi. Z.o‘. yuz berishiga quyidagi omillar olib keladi: jismoniy zo‘riqish; alkogoldan mast bo‘lish, ruhiy shikastlanish. Yaqinlashgan soatlari mobaynida klinik alomatlar namoyon bo‘la boshlaydigan Z.o‘.dan farqli o‘laroq, to‘satdan o‘lish bir necha soniya yoki daqiqada yuz beradi. Bunday o‘lim avtomobil transportini boshqarayotganda, sport bilan shug‘ullanayotganda kuzatiladi. Z.o‘. va to‘satdan o‘lish atrofdagilarda ta‘sir ostida bo‘lgandek shubha uyg‘otadi (masalan, zaharlash yoki elektrdan shikastlanish, vaziyatga ko'ra) va shuning uchun sud-tibbiyot ekspertizasi obyekti hisoblanadi. Bunda o‘lim sabablaridan tashqari o‘limning zudligi ham aniqlanadi, bu qaltis o‘limning morfologik belgilarini isbotlaydi. Z.o‘. sababini o‘rganish kasalliklar tashxisini va aholiga dispanser xizmati ko‘rsatishni yaxshilashga olib keladi.
ZAHARLANISh — zahar ta‘siri natijasida sog‘liqning o‘zgarishi yoki o‘lim yuz berishi. Davomiyligi bo‘yicha Z. kuchli, kuchliroq va surunkaliga ajraladi. Kelib chiqishiga ko‘ra quyidagicha tavsiflanadi: I. Maishiy, ro‘zg‘orda zaharli va kuchli ta‘sir etuvchi- moddalarni (sirka kislota, zaharli ximikatlar va b.)ni noto‘g‘ri qo‘llash natijasida yuzaga keladi. Ro‘zg‘or kimyoviy vositalari va dori- darmonlarni ehtiyotsiz saqlanishi bilan bog‘liq bolalarning tasodifiy zaharlanishi alohida o‘rin tutadi. Shu guruhga alkogoldan, narkotik va toksikomaniyadan Z. ham kiradi. II. Dori-darmondan Z. dori vositalarini noto‘g‘ri qo‘llash, dozasini oshirib yuborish yoki narkotik va kuchli ta‘sir etuvchi moddalarni iste‘mol qilish oqibatida yuz beradi. Bularni sotish, tayyorlash, berish, hisobga olish va saqlash, sog‘liqni saqlash haqidagi qonunda belgilab qo‘yilgan, uni buzish esa jinoiy javobgarlikka olib keladi. III. Oziq-ovqatdan Z. — sifatsiz oziq-ovqat mahsulotlarini iste‘mol qilish tufayli yuz beradi. Ular quydagilarga bo‘linadi:
haqiqiy oziq-ovqatdan Z., bular o‘simlik va jonivorlardan olinadigan mahsulotlardan tayyorlangan bo‘ladi;
oziq-ovqat toksikoinfeksiyasi va bakteriya intoksikasiyasi, bunga mikroblar (salmonellez, ichak tayoqchasi va b.) bo‘lgan ovqatni va bakteriya toksini (botulinik, stafilokok va h.) bo‘lgan mahsulotlarni iste‘mol qilish sabab bo‘ladi;
oziq-ovqat mikotoksikozlari, yeyish mumkin bo‘lmagan zamburug‘larni yoki zamburug‘lar bilan zararlangan mahsulotlarni iste‘mol qilish natijasida sodir bo‘ladi.
Ko‘pgina Z. baxtsiz hodisa tufayli yuz beradi, kamdan-kam hollarda o‘zini-o‘zi o‘ldirish va boshqani o‘ldirish sodir bo‘ladi. Z.ni tadqiq etish sud-kimyo, ba‘zan bakteriologik, botanik, farmakologik tekshirishlardan foydalanib sud-tibbiyot ekspertizasini, albatta, o‘tkazishni talab qiladi.