O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi toshkent kimyo texnalogiya instituti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT KIMYO TEXNALOGIYA INSTITUTI

NOORGANIK MODDALAR KIMYOVIY TEXNALOGIYASI FAKULTETI
Yuqori malekulali birikmalar va plastmassalar texnalogiyasi kafedrasi
Shina ishlab chiqarish texnalogiyasi
fanidan
KURS LOYIHA ISHI
Mavzu: Rezina surkalgan matolarni bichish – kesish texnalogiyasi
BAJARDI: 13-18 guruh talabasi Akbarxonov N. K.
LOYIHA RAXBARI: ass. Muzaffarova X. A.

Toshkent2022

Kirish
Rezina sanoati.
Rezinaning tarkibi, ishlab chiqarish va ishlatilish soxalari xaqida umumiy
tushunchalar.
Respublikamiz iqtisodiyotining turli tarmoqlari bir-biriga bog‘liq holda kun
sayin rivojlanib bormoqda. Bu borada (kimyo sanoati) tarkibiga kiruvchi rezina
sanoatining ham alohida o‘rin tutadi. Hozir paytda halq xo‘jaligini tarmog‘i yo‘qki
rezina texnika buyumlaridan foydalanilmagan. Rezina texnik buyumlarga talab
turli ijtimoiy-iqtisodiy soha tarmoqlari avtomobilsozlik, mashinasozlik, neft-gaz,
yengil sanoat, qishloq ho‘jaligi, oziq-ovqat sanoatida yaqqol namoyon bo‘lmoqda.
Rezina o‘zida ko‘pkomponentli murakkab sistemani tashkil qilib, bu
sistema tarkibida kauchukdan tashqari 10-15 tagacha, undan ko‘proq ham turli
tuman moddalar (ingredientlar) bor. Rezina o‘zining qimmatli texnik
xususiyatlariga o‘zini ishlab chiqarilishni yakunlovchi siklda, ya’ni vulkanizatsiya
jarayoniga ega bo‘ladi.
Rezinani o‘ziga xos xususiyatlari shundaki, yuksak elastik, statik va dinamik buzilishlarda katta aylanib qoluvchi deformatsiyalarga qodir, aktiv
kimyoviy moddalarning ta’ciriga mustahkamligi, suv va gazni kam
o‘tkazuvchanligi, yaxshi dielektrik va boshqa xususiyatlari uni turli texnika
sohalarida keng ishlatilishiga imkon yaratadi.
Rezina buyumlarini ishlab chiqarish sanoatni yirik bo‘lagi, uni muhsuloti xalq xo‘jaligini hamma sohalarida ishlatiladi. Rezina buyumlarini (shinalar, po‘kakli buyumlar) va turli-tuman detallarni asosiy qo‘llovchisi bu zamonaviy transport avtomobil, havo yo‘llari, temir yo‘llari taransporti. Turli atmosferali ta’sirlarga mustahkamligi bilan dielektrik xususiyatlarni mos keltiruvchi qimmatbaho bo‘lgan izolyatsiya materiali, rezina elektrotexnik sanoatida keng qo‘llaniladi. (kabellar, turli elektrik priborlar va x.k.).
Turli rezina texnik buyumlari xalq xo‘jaligida keng qo‘llaniladi: ortib
tushirish ishlarida, transport konveyer lentalar, egiluvchan rezina shlanglari,
mashinalar valiga, dvigatel validan aylanuvchi harakatni o‘tkazish uchun remenlar,
zichlashtiruvchi detallar (salnik, prakladka), muftalar, amortizatorlar va boshqa
zamonaviy avtomobillarni konstruksiyalariga yuzlab rezina, rezina-metall va
rezina tekstil detallar kiritishni aytish kifoya.
Keng qo‘llaniluvchi rezina buyumlarini ahamiyati katta. Mas: oyoq kiyim,
sanitariya va gigiena jihozlar va boshqalar. Rezina tayyorlash uchun asosiy xomashyo kauchuk bo‘ladi. Sintetik va tabiiy rezinani texnik xususiyati asosan u
tayyorlangan kauchukni turiga bog‘liq.
Rezina keng turli xil sharoitlarda qo‘llanilishi bois uni ishlab chiqarilishida
turli kauchuklar ishlatiladi. Yog‘-benzinga mustahkam bo‘lgan rezina sintetik
butadien-nitril yoki xloropren kauchuklardan tayyorlanadi. Yuqori haroratga duch
keladigan buyumlarni tayyorlashda issiqga mustahkam kauchuk va ftorli
polimerlar ishlatiladi. Dinamik deformatsiyalarga yetarli qarshilik va mashina
shinalarini chidamligiga tabiiy va sintetik stereoregulyarli, izoprenli va butadienli
kauchuklar yoki ularni kombinatsiyalaridan va shuningdek butadien-stirol kauchuk
ishlatilishi orqali erishiladi. Birok, rezina buyumlarini xususiyatlari faqatgina
kauchuk turiga bog‘liq emas, rezina ishlab chiqarishda qo‘llaniladigan
ingridientlarga ham bog‘liq (vulkanizatsiyalaydigan moddalar, vulkanizatsiya
aktivatorlari va tezlashtiruvchilari, to‘ldiruvchilar, plastifikatorlar, eskirish
qarshilik qiluvchilar) dir. Rezina tayyorlashda ishlatiladigan muhim
ingredientlarga qora qurumni kiritish joiz. Uni rezina aralashmasiga kiritganda
rezinani mustahkamligi oshadi, yemirilishga qarshiligi, qattiqlik oshadi. Ko‘pgina
rezina buyumlar ayniqsa sintetik va kauchukdan tayyorlanadiganlarini tarkibida
ahamiyatli miqdorda saja bor (50 dan 100 gacha og‘irlik bor, 100 og‘irlik kauchuk
bo‘lagida).
Rezina mato ishlab chiqarish uchun ko‘p miqdorda turli matolar keng
assortimentda kerak bo‘ladi. Shina sanoatida kauchukni har bir tonnasiga 240 kg
kam bo‘lmagan tekstil matolar (korda) sarf qilinadi. Oxirgi paytda rezina matoli
buyumlarni mustahkamligini oshirishda sun’iy va sintetik tola (viskozali,
poliamidli, poliefirli va boshqalar) qo‘llanilmoqda.
Rezina buyumlarini ishlatish sohalari kengayishi va ularni texnik
xususiyatlariga talablarni oshayotgan bois, kauchukdan rezina olish jarayonini
mexanizmini o‘rganish, deformatsiyada rezina xususiyati turli sharoitlarda
eksplutatsiya qilinganda rezinani xarakteri buzilishi va boshqa hodisalarni
o‘rganish bo‘yicha keng ilmiy tadqiqotlar zarurligi yuzaga keldi. Qanday
tadqiqotlar sohasida kauchuk tuzilmasi, vulknizatsiyalangan rezina strukturasi,
vulkanizatsiya vaqtida sodir bo‘ladigan kimyoviy-aylanish asosi, rezinani eskirishi
va tolqish bo‘lganda oldini oladigan va rezina texnologiyasini fizik-kimyoviy
asoslari yaratilgan.
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning 2012 yil 13 apreldagi farmoniga muvofiq tashkil etilgan “Angren” maxsus industrial zonasi bu boradagi
salohiyatdan to‘la foydalanish, yuqori texnologiyali yangi ishlab chiqarish
quvvatlarini tashkil etishda muhim omil bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar
strategiyasiga muvofiq 2017 yil kimyo sanoati sohasida qator o‘zgarishlar amalga
oshirildi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 12 apreldagi
“O‘zkimyosanoat” AJ boshqaruvi tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qaroriga asosan mazkur aksiyadorlik jamiyati boshqaruvi a’zolari
to‘liq yangidan tayinlanib, kimyo sanoati tarmoqlari va boshqaruv apparati
tuzilmalari qaytadan shakllantirildi.