O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Jorj Bernal 
Mesopotamiya, Misr, Hindistonning daryo 
vodiylarida shahar hayotini boshlanishi bilan taxminan er. aw . 3200-yildan 2700- 
yilgacha yuzaga kelgan texnik novatorlikni yuksalishi va undan keyin madaniy va 
siyosiy turg’unlikni uzoq davrini belgilaydi (7. C. 82.)
Xususiy mulkchilik, mulkiy tengsizlik, majburiy mehnatga asoslangan murakkab 
va ziddiyatli iqtisodiy - ijtimoiy munosabatlar jamoani o'z - o'zini boshqamvi va u rf- 
odat, an’analarga asoslangan muassasalari tomonidan qo'llab - quvvatlanishi va 
boshqarilishi mumkin emas edi. Huquqni qonunlashgan normalariga ichki boshqaruv 
va tashqi himoya (va bosqinchilikni) tayanib funksiyalami bajaradigan ixtisoslashgan 
davlat apparatini shakllantirish zaruriyati tug’ildi.
- 49 ~

---

Beshinchi ijtimoiy mehnat 
taqsimoti yuz berdi: davlat funksiyasini kasbiy 
asosda bajaradigan kishilar guruhi ajralib chiqdi va huquqi normalarini qo'llab - 
quwatladilar (podsho, ayonlar, harbiy boshliqlar, sudyalar, politsiyachilar). Davlat 
o'ziga bir necha iqtisodiy funksiyalarai oldi: sug’orish tizimlarini qurish, ta’mirlahs, 
qurilish ishlari, mulkni himoya qilish, pul muomalasini boshqarish, pul zarb qilish va 
hokazo. Davlat apparatida ishlash uchun mirzalar tayyorlaydigan maktablar ochildi. 
Shunday qilib, beshinchi ijtimoiy mehnat taqsimoti vujudga keldi.
Ma’naviy soha - tasviriy va musiqa san’ati me’morchilikni ajralib chiqishi va 
yuksalish jarayoni rivojlandi: yozuvni kashf etilishi va o'zlashtirilishi 
ikinchi
axborot inqilobi 
(birinchisi - insoniyat paydo bo'lgan ilk davroda nutqni baydo 
bo'lishi) bo'ldi. Tabiiy va aniq fanlami empirik asoslarini yaratilishi sug’orish 
tizimini yaratilishi va boshqarilishini, metall quyishni rivojlantirish, dengiz 
kemalarini qurish, dengiz sayohatlariga chiqish, hunarlami rivojlantirishga imkon 
yaratdi, quyosh taqvimi, suv va quyosh soatlari yaratildi, matematika, anatomiya, 
qurilish va dehqonchilik fanlari asoslari qo'yildi, o'quv yurtlari paydo bo'ldi.
Jamiyatda yuqorida aytilgan o'zgarishlami oqibati bu jamoatchilik kishan, 
mezonlari tengligidan o'zini holi qilgan insondagi o'zgarishlarda edi. Bilim, malaka, 
iroda, muloqotni kuchayishi, shaharlarda bilimlar, mahsulotlar bilan ayurboshlashni 
kuchayishi shaxsni yutuq va boyligi uchun asos, faol elitani ajralib chiqishiga olib 
keldi. Progress o'z hamjamoalarini, boshqa urug’ qabilalami talash, zo'ravonlikni 
eng qo'pol shakllaridan foydalanish asosida bo'lishi - hatto qo'pol shaklda bo'lsa 
ham progress edi.
Bu davming jahonshumul voqeasi