O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Tayanch iboralar
Mesopotamiya, piktografiya, mixxat, Ashshurbanipal kutubxonasi, poema, 
arxivlar, «Bobil teodisiyasi», Anu, Nergal, Enlil, Ennana, Ea, Nannar, Marduk, Nabu, 
Borsippa, Sippar, freska, Nineviya, Kuden, Naburion, zikkurat, Gilgamesh poemasi, 
mixxat, oromiy yozuvi.
Tavsiya etiladigan adabiyotlar
1. 
Karimov I. A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q. T. 1998.
2. Qadimgi dunyo tarixi. Kuzishin tahriri ostida. II jild, 1974.
3. Boynazarov F. A. Kadimgi dunyo tarixi. T., 2004.
4. 
Istoriya drevnego mira/Pod red. I. M. D’yakonova, V. D.
5. 
Neronovoy, 
I. S. Svensiskoy. M., 1983,1.1, leksiya 15.
6. 
Polyakova G. F. Sosial’no-politisheskaya struktura pilosskogo 
obshestva. M., 1978
- 1 1 9 -

---

Mavzu: Qadimgi Misr sivilizatsiysi
manbalari
Qadimgi Misr tarixini o'rganish uchun qadimgi Misming zamonamizgacha 
saqlanib kelgan ko'pgina yozma yodgorliklari katta ahamiyatga egadir. Yozma 
manbalardagi ma'lumotlar moddiy madaniyat yodgorliklarini ko'p jihatdan 
to'ldiradi, bu ma'lumotlar qadimgi zamondagi misrliklar hayotini, texnika, san'at va 
diniy e'tiqodning rivojlanishini oydinlashtirib boradi. Antik dunyo mualliflarining 
qadimgi Misr haqida yozgan yoki eslab o’tgan asarlaridan Misr tarixiga oid ko'p 
ma’lumot olish mumkin. Garchi yunon va rim yozuvchilari qadimgi Misr tarixi va 
madaniyati haqida ba'zan bir qator qimmatli ma'lumotlar qoldirgan bo'lsalar ham, 
lekin ulaming ma'lumotlari tanqidiy ravishda jiddiy qarashni talab qiladi.
Qadimgi Misr sivilizatsiyasini quyidagi manbalar orqali o'rganiladi.
1) Yozma manbalar, tarixiy asarlar, badiiy adabiy, ilmiy, diniy matnlar, hujjat va 
yo'riqnomalar.
2) Moddiy madaniyat yodgorliklari: shahar, qal'a, ibodatxona, sog'ona, uylar, sopol 
idishlar, haykallar va h. k.
3) Xalq og'zaki ijodiyoti: qo'shiq, ertak, maqollar, afsona, axloqiy-etnik asarlar.
4) Tilshunoslik ma’lumotlari.
5) Etnografiya ma’lumotlari
6) Antropologiya ma'lumotlari: mumiyo, skelet, freska, relyeflarda odamlami 
jismoniy tuzilishini o'rganish mumkin bo'lgan tasvirlar.
7) Geografik muhit va landshaft, kanallar, yo’llar.
Yozma manbalar: Mashhur fransuz olimi Shampol'onning Misr iyerogliflarini 
o’qishi qadimgi Misr yozuvini o'rganishda muhim ahamiyat kasb etdi. Palermo 
toshi yozuvlarida V sulolagacha bo'lgan fir'avniarining ro’yxati sanab o’tilgan va 
yirik harbiy yurishlar va Nil toshqinlari to'g'risida ma'lumot beradi. Aton va Ra 
ibodatxonalari (Fivadagi Kamak ibodatxonasi) devorlarida yozilgan «Tutmos III 
annallari» (XVII sulola) qimmatli yozma manbalardan biri hisoblanadi.
Kohin Manefonning (taxminan er. aw . VI-III asrda) yozilgan asarida misr 
sivilizatsiyasi eng qadimgi davrdan boshlab bayon qilingan. Manefon 30 sulola 
ro’yxatini tuzib, ulami uch dekada 10 sulolaga bo'ldi. Bu yangi dawda 
tadqiqotchilaming Misr tarixini eng muhim davrlarini aniqlashlari uchun jumladan, 
qadimgi Misr sivilizatsiyasini, qadimgi, o'rta, yangi va so'nggi podsholik davrlariga 
bo'lish imkoniyatini berdi. Misr arxivlari huquqiy, ish yuritish hujjatlaridan tashkil 
topgan. Eng qadimgi arxiv podsho Neferikara ibodatxonasida (V sulolasi er. avv. 
XXV-XXIV asr) topilgan. Eng boy arxivlardan biri Axetaton shahri (El-Amarna)ni 
qazishda topilgan bo'lib, bu arxivda 350 hujjat mavjud.
Qadimgi Misrdan boy abadiy meros yetib kelgan. Misr adabiyoti 
namunalaridan nasihatnoma va bashoratlar: «Axtoy nasihatnomasi», «Amenemope 
nasihatnomasi», «Ipuser so'zlari». Badiiy adabiyot namunalari: «Suzamol dehqon 
to'g’risidagi qissa», «Sinuxet hikoyalari» va hokazolarni aytish mumkin.
Ertaklar: «Ikki aka-uka to'g’risida», «To'g’ri va egri» haqida «Kemada 
halokatga ushraganlar» ertagi, «Unu Amonning Biblga sayohati» (Er.avv.XI asr 
kabilar).
~
120

---

Diniy ruhdagi asarlar: V-VIII sulola fir'avnlari piramidalari ichki devorlarida 
iyerogliflar bilan tasvirlangan yodgorliklar bo'Iib (er.aw.XXIV-XXlI asrlar), ular 
«Piramida matnlari» deb ataladi.