O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

Marduk - Yupiter 
bilan 
Nabu 
(Mardukning o’g'li) 
donolik, yozuv va hisob xudosi
Merkuriy sayyorasiga 
o'xshatilgan.
Xudolardan tashqari, ko’p sonli 
ezgulik devlarign
sig'inilgan. Turli xil 
kasalliklar sababchisi bo’lgan yovuz devlarni rahmdil qilishga harakat qilganlar. 
Devlar yarim odam, yarim hayvon tarzida tasvirlanganlar. Odamlar o’zlarini odam 
boshli, qanotli ho'kiz sifatida ifodalaganlar. 
Qanotli ulkan haykallar Osuriya 
podsholari saroylari kirishini qo'riqlaganlar.
Shumer va akkadlar u dunyoga ishonganlar. Ulaming tasavvurida u dunyo 
soyalar podsholigi qaysiki, o’liklar ochlik va chanqoqlikdan qiynaladilar. Loy, chang 
bilan ovqatlanadilar. Shuning uchun marhumlarning bolalari ularga 
qurbonlik 
keltirishga majburdirlar.
Qadimgi Mesopotamiyada dunyoning ilmiy bilishda ma'lum yutuqlarga 
erishildi. Bobilda ayniqsa, matematika fanlari amaiiy maqsadlar uchun yuzaga kelib, 
yuqori darajada 
rivojlanadi. Qadimdayoq, bobilliklar zikkuratlaming yuqori 
qavatlaridan turib osmon jismlarini muntazam kuzatganlar. Ana shu ko’p asrlik 
kuzatishlari natijasida matematik-astronomiya vujudga keldi. Astronomlar yulduzlar 
o’rtasidagi masofani 
astronomik 
hisob-kitob qilganlar. Bobilda ko’p sonli 
astronomik jadvallar vujudga kelgan. Shu davrda Bobilda mashhur astronomlar 
Naburian va Kiden yashaganlar. Naburian oy fazalarini 
aniqlash tizimini ishlab 
chiqdi. Kiden quyosh yilini 365 kun, 5 soat 41 minut va 41,6 sekund xisobladi. U yil 
hisobi davomiyligida bor yo’g'i 7 minut, 17 sekundga xato qilgan. Astronomiya 
astrologiya bilan bog'langan edi.
Bizgacha juda ko’p Bobil tibbiyot matnlari yetib kelgan. Mesopotamiya 
vrachlari chiqqan va singan suyak bo'g'inlarini davolay olganlar, lekin odamning
~ 118 ~

---

ichki 
kasallikiami davolay olmaganlar. Er. aw . Ill 
ming 
yillikdayoq 
mesopotamiyaliklar Hindistonga boradigan yo'Ini, er. aw . I ming yillikda Efiopiya 
va Ispaniyaga boradigan yo'Ini bilganlar. Bizgacha yetib 
kelgan xaritalar 
bobilliklaming o’z geografik bilimlarini tizimga solishga harakat qilganliklarini 
ko’rsatadi.
Qadimgi Mesopotamiyaning san'atini shakllanishi va keyingi taraqqiyotiga 
shumerlaming badiiy an'analari hal qiluvchi rol o'ynaydi. Tosh o'ymakorlik er.aw. 
Ill ming yillik boshlarida shakllandi. Toshga naqshlar o'yish (gliptika) er.aw.I 
asrigacha yuksak darajada rivojlandi. Er.aw. XXIV-XXIII asrlarda Mesopotamiya 
yagona davlat bo'lib, birlashgan paytda podsholaming ideallashtirilgan portret- 
tasvirlari paydo bo’ladi.
Er.aw. II ming yillik boshlaridan qurbonlik keltirish, saroy hayoti 
manzaralari tasvirlangan freska san’ati rivojlanadi. Mesopotamiya san’ati er.aw. 
VIII-VII asrlarda Osuriya davlatining gullab-yashnagan davrida o’zining yuqori 
sho'qqisiga shiqadi. Bu asosan relef san'atida o’z aksini topgan. Bu davrda ulug'vor 
saroy va ibodatxonalar barpo qilina boshlandi.
Er.aw. I 
ming yillikda Mesopotamiyada yirik savdo-hunaraiandchilik 
madaniyat markazlari bo’lgan katta shaharlar paydo bo’ladi. Mesopotamiyadagi 
osuk podshosi Sinaxxreb tomonidan er. aw . 705-681-yillarda qurilgan, maydoni 
bo’yicha Old Osiyoda eng katta shahar Osuriya poytaxti Nineviya edi. Shahar 729,7 
ga yemi egallab, shaharda 170 ming aholi yashagan.
Mesopotamiyada shisha 
ishlab chiqarish juda erta er.aw. XVII asrda 
boshlanadi, temirdan foydalanish 
esa, kechroq er.aw. 
XI asrga boshlanadi. 
Mesopotamiyaning ilmiy bilimlari, san'ati, me'morchiligi, dini, yozuvi va adabiyoti, 
qadimda ko’pgina sharq xalqlari madaniyati ravnaqining o’lchov mezoni bo’lib 
xizmat qildi.