O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogik universiteti jahon sivilizatsiya tarixi (Metodik qo’llanma) (To’ldirilgan 2-nashr) история мировой цивилизации

SIVILIZATSIYALAR TARIXI
Kirish: Tarix niantiqiga yangicha qarash
Tarix fan sifatida ko'p bo'g'inli. U barcha insoniyatni taraqqiyotini o'rganishni 
(umumjahon tarixi), uning alohida bosqichlarini (qadimgi dimyo tarixi, o’rta asrlar va 
shunga o'xshash), alohida mamlakatlar, faoliyat turli yo'nalishlari ( iqtisodiyot tarixi, 
san'at, fan, umshlar va boshqalar) o'z ichiga oladi. Tarix fanlarining piramidasining 
cho'qqisi - bu tarix falsafasidir. Jahon va lokal sivilizatsiyalar taraqqiyotidagi 
qonuniyatlar va an'analami aniqlashga yordam beradi, turli xalqlaming o'sish va 
tushkunlik sabablarini tushunish, hozir yuz berayotgan tub o'zgarishlami tarixiy 
ildizlarini tushunish, kelajakda ulami o'zgarishini va oldindan ko'rishga yordam 
beradi. Shu bilan o'tmishni o'rganish, butun dunyo bo'yicha ilmiy bilish, ijtiinoiy 
ongning hozirgi tushkunlik holatini bartaraf qilishni, tarixga yangi qarashni 
shakllanishini va kelajak taraqqiyot istiqbollarini kuchli omili bo'ladi. XX asming 
yirik tarixchisi 
Fernan Berodelning 
quyidagi xulosasiga qo’shilmashk qiyin: “Men 
istardimki, ijtimoiy fanlar sohasidagi mutaxassislar tarixda bilish va tadqiqotning 
shubhasiz vositasini ko'rsinlar, bugun yarmidan ko'proq o'jarlik bilan yo'q qilishga 
urinilayotgan o'tmish hukmronligi ostida turgan emasmi?. O'tmish o'z qonuniyatlari, 
o'zining har xilligi va o'zining o'xshashliklari vositasi bilan hozimi har qanday 
jiddiy tushunish uchun zarur kalit emasmi?” (9.T.3.C. 11.) Bu kalitdan foydalanamiz!.
Sivilizatsiya tarixini o'rganishda sistlik dinamika nazaryasi, tarixiy sikllar 
tushunchalaridan foydalanish maqsadga muofiq. Bu o'tmishnni, hozir va insoniyat 
kelajagini besh ijtimoiy -iqtisodiy formatsiyalarga noaniq uzoq boshlanish (ibtidoiy 
jamoa tuzimi) va nihoyasiz tugallanish (koinunistik fonnatsiyaga) an'anaviy 
bo'linishdan voz kechishga imkon beradi. Tarix sanog'i neolit sivilizatsiyadan olib 
boriladi va davriy doimo o'sib boradigan tezlik bilan almashinadigan dunyo 
sivilizatsiyalarini episentrlarining almashinuvi bilan, lokal sivilizatsiyalari 
notekis 
to’lqinli tarzdagi taraqqiyoti sifatida tasavvur qilinadi; Bu an'ana kelajakda ham 
saqlanib qoladi. Shu nuqtai nazar bilan XIX asrning oxiri - XX asming boshlanishi 
industrial sivilizatsiyadan post industrial sivilizatsiyaga o'tish davrini tashkil qiladi, 
shu bilan birga o'tish davrlariga xos bo'lgan qarama-qarshiliklaming keskinlashuvi, 
alg'ov-dalg'ovlik, yangi jamiyatni tug'ilish azoblari bu davrning hamrohi bo'ladi.
Tarixiy jarayon dinamikasiga yangi yondashuvning unsirlari o'tmishda