O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

30 kun davomida nurlanganlarning 50% i halok bo’ladi 

Rentgen 

 

1000-150000 

O‘simlik 

100000 

Amyoba 

20000 

Chig‘anoq 

8000-20000 

Ilon 

1000-10000 

Hashorat 

800-2000 

Baliq, qush 

600-1500 

Sichqon 

700-900 

Kalamush 

250-600 

Maymun 

400 

Inson 

400 

Dengiz cho‘chqasi 

250-400 

It 

350 

Echki 

300 

Eshak 

200 

Qo‘y 

 

---

 

15 

Nurlanish  intensivligi  katta  bo‘lganda  tirik  organizmlar  nobud  bo‘ladi. 

Nurlanishlarning  xavfi  ularning,  hatto  nobud  qiladigan  dozalarda    bo‘lganda 

ham hech qanday og‘riqq bermasligi bilan yanada ortib ketadi. 

 Nurlanishning    biologik  ob‘ektlarni  nobud  qiluvchi  tasirining  mohiyati 

hali  yetarlicha  o‘rganilmagan.  Biroq  shu  narsa  aniqki,  bi  nurlanish  natijasida 

atom  va  molekulalar  ionlashadi  va  shu  tufayli  ularning  ximiyaviy  aktivligi 

o‘zgarib  ketadi  nurlanishga  hujayralarning  yadrolari,  ayniqsa,  tez  bo‘linadigan 

hujayralarning yadrolari sezgir ekan. Shuning uchun nurlanish birinchi navbatda 

organizmda  ilikni  shikastlaydi,  buning  natijasida  qon  hosil  bo‘lish  jarayoni 

buziladi. So‘ngra ovqat hazm qilish yo‘lining va boshqa a‘zolarning hujayralari 

shikastlanadi.  

Radiaktiv izotoplar yemirilib tugamaguncha bir holatdan ikkinchi holatga 

o‘tib,  bir moddadan ikkinchisiga aylanaveradi.  

 XX asrda inson radiaktiv moddalarni Yer bag‘ridan qazib sirtiga chiqardi 

va  turli  muhitga  qayta  taqsimladi.  Yadro  qurolini  sinashda  atom  sanoatida 

chiqariladigan  turli  tuman  chiqindilar  havoni  ifloslantira  boshladi.  Buning 

natijasida  atmosfera  C

14

  miqdori  4,8-6,68  o‘simliklarda  4,25%  okean  suvlari 

yuzida 2% ga ortganligi aniqlandi.  

 Radiaktiv  moddalarning  eng  xavflisi  o‘simliklar  urug‘ida  to‘planib 

qolgani hisoblanadi. Bunda  ekilgan urug‘dan radiaktiv modda yangi o‘simlikka 

o‘tadi.  Bundan  esa  havo  ifloslanib,  havodan  inson  va  hayvonlarga  o‘tadi, 

o‘simliklarning  bargi  atmosferadagi    radiaktiv    moddalar    bilan    eng    ko‘p 

zaharlanadi. 

 Radiaktiv  moddalar  bilan  ifloslangan  o‘tni  yegan  sigirning  sutiga 

radiaktiv yodning konsentratsiysi 1,4·10

-6

 kyuri/1 ga tengligi aniqlangan. 

 Nurlanish  xromasomalaridagi  genlarni  nobud  qilib  naslga  kuchli  ta‘sir 

ko‘rsatadi. Ko‘pchilik hollarda bu ta‘sir zararli bo‘ladi.  

Tirik  organizmlarga  radioaktiv  nurlar  ta‘sir  ettirish  ma‘lum  foyda 

keltirishi  ham  mumkin.  Zararli  shishlar(rak)dagi  tez  ko‘payadigan  hujayralar 

---

 

16 

nurlanishlarga  normal  hujayralardan  ko‘ra  sezgirroqdir.  Rak  shishlarini 

radioaktiv  preparatlarning  γ-nurlai  bilan    yo‘q  qilish  shunga  asoslangan  bo‘lib, 

bu maqsadda qo‘llanib kelgan rentgen nurlaridan ko‘ra ko‘proq samaralidir.