O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

 

 

 

 

 

 

 

 

3.2-sxema 

---

 

32 

3.4. Atom energetikasi 

 

Bunday  energiyadan  tinch  maqsadda  foydalanish  butun  insoniyat  uchun 

katta  foyda  keltirishi  mumkin.  Buning  uchun  Atom  energiyasidan  foydalanib 

Atom  elektrostansiyalari  (AES)  qurish  ulardan  juda  katta  miqdordagi  elektr 

energiya  ishlab  chiqarishda  foydalanish  mumkin.  Atom  energiyasidan 

foydalanish  Butun  dunyo  agentligining  xabar  berishicha,  1985  yilning  oxirida 

dunyoning  26  ta  mamlakatida  atom  elektrostansiyalarida  umumiy  quvvati 

248577 MVt bo‘lgan 374 reaktor ishlab turgan.  

1975  yildan  boshlab  dunyoda  atom  elektrostansiyalarida  ishlab 

chiqarilgan elektroenergiya umumiy ishlab chiqarilgan elektroenergiyaning 5,3 

foizini,  1985  yilda  esa  15  foizini  tashkil  qildi.  Yaponiyada  esa,  atom 

elektrostansiyalarida  ishlab  chiqarilgan  energiya  1975  y.  da  umumiy 

elektr energiyaning 6,1 % ini tashkil qilgan bo‘lsa, hozirda bu raqam 26 % gacha 

ortdi.  Umuman  so‘nggi  10  yil  ichida  dunyoda  atom  elektrostansiyalar 

qurilishiga  katta  e‘tibor  berilmoqda.  Shu  kunlarda  dunyoda yana 224 reaktor 

qurilmoqda.  

Hindiston  hukumati  xalqning  turmush  darajasini  ko‘tarish  uchun  atom 

energiyasini  ishlab  chiqarishni  kamida  10  marotaba  orttirish  zarurligini  aytdi. 

AQSH  olimlarining  aytishicha,  AQSH  xalqini  hozirgi  kundagi  turmush 

darajasini  saqlab  qolishni  atom  energiyasisiz  tasavvur  qilib  bo‘lmaydi.  Fizik 

olimlarning 

uqtirishicha, 

pirovardida, 

kishi 

salomatligi 

uchun 

atom 

energiyasining  ta‘siri  juda  kam.  Gaz,  neft  va  kumir  yoqib  energiya  olinganida 

kislotali  yomgirlar  yog‘ishi,  kishining  nafas  olish  organlarini  kasallanishi  va 

umuman  havoni  temperaturasini  ko‘tarilib  «issiqlik  effektini»  vujudga  kelishi 

mumkin. 

Shu  bilan  birga  termoyadro  reaktori  ichidagi  noyob  sharoit  —  yuqori 

harorat  va  kuchli  neytron  nurlanishni  vujudga  keltiradigan  boshqa  sharoitda 

sodir  bo‘lmaydi.  Bundan,  albatta,  foydalanib  qolish  kerak.  Masalan,  yuqori 

---

 

33 

temperatura  yordamida  termoyadro  reaktorini  birinchi  devori  yonida  suvning 

termik parchalash orqali vodorod ishlab chiqarish mumkin. Olingan vodorodni 

keyin benzin o‘rniga yoqilg‘i sifatida ishlatish mumkin. 

AES  dagi  issiklik  energiyasini  elektr  energiyaga  aylantirishning  ikkita 

konturdan iborat bo‘lgan prinsipial sxemasi 1-rasmda keltirilgan.  

 

 

 

 

Birinchi AES ning ishlash jarayonini kuzatishlar atom energiyasidan elektr 

energiya  olishda    foydalanish  mumkinligini  ko‘rsatibgina  qolmay,  shu  bilan 

birga  keyinchalik  katta  quvvatli  AES  larni  qurishda  baza  bo‘lib  xizmat  qildi. 

To‘plangan 

tajriba 

natijalari 

atom 

energiyasining 

kelajagi 

uchun 

sekinlashtiruvchi  va  issiqlik  uzatuvchi  moddasi  oddiy  suvdan  iborat  bo‘lgan 

korpusli  reaktorlar  va  uran-grafit  tipidagi  reaktorlar  maqsadga  muvofiq  deb 

topildi.