O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta ta’lim vazirligi abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

 

3.7. Radiatsiyadan himoyalanish usullari 

 

Har qanday radiatsiya manbai (radioaktiv izotoplar, reaktorlar va hokazo) 

bilan  ishlashda  nurlanishning  ta‘sir  doirasiga  tushish  mumkin  bo‘lgan  barcha 

kishilarni radiatsiyadan muhofaza qilish tadbirlarini ko‘rish zarur. 

Muhofaza qilishning eng oddiy metodi  – odamlarni nurlanish manbaidan 

yetarlicha  katta  masofada  uzoqlashtirishdir.  Hatto  havoda  yutilishini  nazarga 

olmaganda  ham  radiatsiya  intensivligi  manbagacha  bo‘lgan  masofaning 

kvadratiga teskari proporsional ravishda kamayadi.  

Nurlanish  manbaidan  yetarlicha  katta  masofaga  ketishi  mumkin 

bo‘lmagan hollarda nurlanishdan muhofaza qilish uchun yutuvchi materiallardan 

qilingan  to‘siqlardan  foydalaniladi.  Bu  to‘siqlar  uchun  eng  yaxshi  material  bu 

---

 

45 

qo‘rg‘oshindir.  Chunki  qo‘rg‘oshin  radioaktiv  elementlar  qatorida  eng  songi 

element bo‘lib hisoblanadi. 

O‘tish  qobiliyati  katta  bo‘lganligi  uchun  γ-nurlar  va  neytronlardan 

muhofaza qilish juda ham qiyin. γ-nurlar qo‘rg‘oshinda eng ko‘p yutiladi. Sekin 

neytronlar  borda  va  kadmiyda  yaxshi  yutiladi.  Tez  neytronlar  dastlab  grafit 

yordamida  sekinlashtiriladi.  Radioaktiv  izotoplardan  tibbiyotda  va  boshqa 

maqsadlarda  foydalanilganda  ularni  qo‘l  bilan  ushlash  mutlaqo  mumkin  emas. 

Ularni  uzun  maxsus  qisqichlar  vositasida  ushlab  foydalaniladi.  Radioaktiv 

preparatlarni qo‘rg‘oshinli idishlarda saqlash lozim. 

Chernobl  AES  da  bo‘lgan  halokatdan  so‘ng  bizning  mamlakatimizning 

taklifiga  ko‘ra  Atom  energetikasi  bo‘yicha  xalqaro  agentlik  (MAGATE) 

energiya  reaktorlarining  xavfsizligi  choralariga  doir  qo‘shimcha  tavsifnomalar 

qabul qilindi. Bu qo‘shimcha tadbirlar bir xil kilovatt-soat elektr energiya olish 

uchun  qilinadigan  xarajatlarning  birmuncha  ko‘payishiga  olib  keladi.  AES  lar 

xodimlarining ishlashiga doir yanada qat‘iyroq tadbirlar belgilanadi.