Oʻzbekiston Respublikasi Oliy va Oʻrta maxsus

1.1. Asosiy vositalarning eskirishi va eskirishi tushunchasi va mohiyati.

Amortizatsiya - bu asosiy vositalarni amartizatsiyalanadigan qiymatini foydali xizmat muddati ichida yangi yaratilgan mahsulot ( ish, xizmat ) qiymatiga kiritish. ( 5- BXMS )
Eskirish –bu asosiy vositaning belgilangan meyorlar bo`yicha hisoblangan amartizatsiya summasi.
Amortizatsiyalanadigan qiymat- asosiy vositaning boshlang`ich qiymatidan ko`zda tutilayotgan likvidatsion qiymatni chegirgandan keyin qolgan qiymat.
Likvidatsion qiymat - bu asosiy vositalarni foydali xizmat muddati oxirida likvidatsiya qilish chog`ida vujudga keladigan aktivlarning ularni olishga ketgan likvidatsiya harajatlari chegirib tashlangandan keyin qolgan qiymati.
Asosiy vositalarni likvidatsiyasi natijasida olinadigan aktivlarga xom-ashyo va materiallar, inventarlar, ehtiyot qismlar, tovarlar sifatida tan olingan, baholangan va qabul qilingan moddiy boyliklar kiradi.
Asosiy vositalar ishlab chiqarish jarayonida va tabiat kuchlari ta'sirida asta-sekin eskirib boradi. O'zining qiymatini ishlab chiqarilayotgan mahsulot yoki bajarilayotgan ish qiymatiga sekin-asta o'tkazadi.
Ular ikki xiI eskiradi:

1) Jismoniy ;

2) Maʼnaviy;

Obyektlaming foydalanish jarayonidagi eskirishi jismoniy eskirish deyiladi.

Yuqori mehnat unumdorligini ta'minlaydigan, tuzilishi jihatidan avval foydalanishda bo'lgan eski obyektlar ulami jismoniy jihatdan to'la eskirgunga qadar ishlab chiqarishdan siqib chiqaradi. Bu ma'naviy eskirish deyiladi.
Korxonalarda asosiy vositalarninig ma’naviy eskirishi korxonalarning mahsulotlarini raqobatbardoshligini yo’qotishiga sabab bo’lmoqda, chunki ma’naviy eskirgan tehnologiyada ishlab chiqarilgan mahsulot tannarxi yuqori bo’ladi va uning narxini oshishiga olib keladi. Asosiy vositalar moddiy va ma'nan eskira­di. Moddiy eskirish mеxnat vositalaridan foydalanish jadalligi va ularning korxonada ishlatilgan muddatlari bilan bеlgilanadi. Ma'naviy eskirish fan va tеxnika taraddiyoti natijasida mexnat vositalarining arzonlashuvi xamda iqtisodiy jixatdan mukammal bo’lgan yangi mеxnat vositalarining yaratilishi va joriy qilinishi bilan bog’liq. Asosiy mahsulotlaming mahsulot qiymatiga o'tkazilgan qismi ularni qayta tiklash manbayi hisoblanadi.

Mahsulot yoki bajarilgan ish tannarxiga o'tkazib beriladigan asosiy vositalar eskirgan qismiining qiymati amortizatsiya ajratmalari deyiladi. Amortizatsiya summasi obyektning dastlabki qiymatini qayta tiklash va kapital ta'mir bilan bog'liq xarajatlarni qoplashi lozim.
Amortizatsiya sumrnasi avval belgilangan me'yor asosida aniqlanadi.
Uy-joy, bino bo'yicha amortizatsiya summasi faqat kapital ta'mir xarajatlarini qoplash uchun ajratiladi. Yangi binolami qurish bilan bog'liq sarflar esa kapital qo'yilmalar hisobidan amalga oshiriladi.