Oʻzbekiston respublikasi оliy va oʻrta maxsus

Ключевые слова: интегрированная форма урока, творческое мышление, математический рассказ, интеллектуальное мышление, начальное образование.
Key words: integrated lesson form, creative thinking, mathematical fairy tale, intellectual thinking, situational education.
Boshlang‘ich ta’limda matematika o‘qitishning asosiy maqsadlaridan biri ham o‘quvchilar intel- lektual tafakkurini shakllantirish asosida o‘quvchilar qobiliyat va qiziqishlarini rivojlantirish hisoblanadi. O‘quvchilarni ijodiy faoliyatga jalb qilishda matematika darslarida integratsiyalashgan o‘qitishning o‘ziga xos ahamiyatli jihatlari katta. Integratsiyalashgan darslar o‘quvchilarni mustaqil ravishda bilim olishga undaydi, fanga bo‘lgan qiziqishlarini orttiribgina qolmay, ularning intellektual bilim darajasini oshirishga xizmat qiladi. Matematik ertaklarni o‘rganish orqali boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida noodatiy darslarni tashkil qilish katta natija beradi.
Bu yoshdagi o‘quvchilar ko‘proq ig‘vo, g‘iybat, munofiqlikdan yiroq, bo‘lgan ertaklar yoqadi. Ne- gaki, yaxshi, mukammal tarbiyalangan bola boshqalarga hech bir ozor yetkazmasligini, takabburlik qil- masligini, rostgo‘y bo‘lishni tavsiya etilgan ertaklar orqali bilib olishgan.¹ Boshlang‘ich sinf matematika darslarida foydalanilgan bunday dars turi o‘quvchilarni yanada o‘qishga, hisob-kitob masalalarini puxta egallashlarida, qiziqishini rivojlantirishda, dunyoqarashini kengaytirishga, salohiyatini rivojlantirishdek





¹ Mamasoli Jumaboyev. O‘zbek bolalar adabiyoti. Toshkent, “O‘zbekiston”, 2002, 30-bet.
qobiliyatlarini oshiradi. Boshlang‘ich sinflarda ta’lim-tarbiyani takomillashtirishning yangi yo‘nalishlari- dan biri kompleks darslarni tashkil etish va o‘tkazishdir.
Integratsiyalashgan dars (lotincha “to‘liq”, “yaxlit”dan) bir mavzu atrofida bir nechta mavzular ma- teriallari birlashtirilgan darsdir. Bunday dars bir qator afzalliklarga ega: u o‘rganilayotgan hodisa yoki mavzuni turli tomonlardan o‘rganish imkonini beruvchi qiziqarli materialni o‘z ichiga olgan holda, ta’lim mazmunini, o‘quvchilarning fikrlash va his-tuyg‘ularini axborot bilan boyitishga yordam beradi.¹ Bugun- gi kunga kelib, an’anaviy o‘qitish o‘rnini shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvlar egallamoqda. Shu nuqayi nazardan qayd etish lozimki, XX asrning yakuni texnokratik taraqqiyotga nuqta qo‘yib, gumanitar dani- yatning ibtidosiga yo‘l ochdi. Kuch va qo‘rquv mantig‘ining ong va muhabbat falsafasiga almashingani XXI asrning o‘ziga xos strategiyasidir.
Demak, ta’lim-tarbiyada ham amalga oshiriluvchi islohotlar mana shu mantiqqa mos tarzda, jami- yatga xizmat ko‘rsatishi lozim. Bu o‘rinda noan’anaviy o‘qitish shakli – integratsiyaning ahamiyati yana- da oshib boradi. Negaki, integratsiyaning darajasiga qarab, uning qo‘llanilish texnikasiga ko‘ra, amalga oshirilgan texnologiyaning istiqbolini belgilash mumkin bo‘ladi. Zero, integratsiya yetarlicha namoyon bo‘la olgan, turli xarakterli mazmunning singdirilishi natijasida yangi sifatiy holatga o‘tishda asosiy omil bo‘lib yuzaga chiqara oluvchi faktor hisoblanadi. Integratsiya chuqur, noan’anaviy ta’lim bilan tavsiflana oluvchi, turfa xarakterdagi katta hajmli o‘quv materialining uyg‘unlashuvini o‘zida namoyon etadi.²
Boshlang‘ich maktabda integratsiyani amalga oshiruvchi bo‘g‘in vazifasini o‘qituvchining o‘zi amalga oshiradi. U bolalarning arifmetikaga, yozishga, tabiat ko‘pgina boshlang‘ich tushunchalarga va yana ko‘pgina narsalarga o‘rgatadi. O‘z kuch va imkoniyatlari darajasida bu ishni amalga oshiradi. Bosh- lang‘ich sinflarda bir o‘qituvchining dars berishini, integratsiyaning bir usuli deb hisoblasak ham bo‘ladi. Integratsiyani amalga oshirishning usullari yaxshi yoki yomon bo‘lishi mumkin, muammoning mohiyati shundaki, usullarning birlaridan yuz o‘girib, ikkinchisidan barcha darajalarida o‘qituvchilarning (psixo- logik va fiziologik) yosh xususiyatlarini hisobga oladigan integratsion choralar tuzishni kiritishidir. Mu- ammoning bunday qo‘yilishi integratsiyaning turli ta’lim pog‘onalarida turli xususiyatlarga ega. Bosh- lang‘ich maktabda integratsiyani bir-biriga nisbatan yaqin fanlarni birlashtirish asosida ko‘rish maqsadga muvofiq.³
Fanlar bir-biri bilan o‘zaro bog‘liqdir. Matematika fanini o‘qitishda o‘qish darsi va adabiyot bilan bog‘lagan holda matematik ertaklar misolida qaraymiz.

Yaxshilikka yomonlik. Bir kishi tuya minib, ertalab soat 8:00larda safarga chiqibdi. Sahro- da chorak kam 1 kilometrlik karvon olov yoqib o‘tirishganini ko‘rib qolibdi. Bu kishi borib yet- guncha oradan 1:30 soatcha vaqt o‘tibdi. Karvon esa allaqachon jo‘nab ketgan edi. Shu payt se- kundiga 15 metr bilan harakatlanayotgan qattiq shamol turib, o‘chgan olovning cho‘g‘i uchqun- labdi. Qurib yotgan xas-hashakka o‘t ketibdi. Haligi kishi noxush ovozni eshitibdi. Qarasa, uzun- ligi 1 metrcha keladigan bir ilon olov ichidan: «Qutqaringlar, qutqaringlar!» ‒ deb jon talvasasi- da to‘lg‘anayotgan emish.

Boyagi kishi darrov nimchorak kam 1 yarim metrlik uzunlikdagi tayoqqa to‘rva osib, ilon tomonga tutibdi. Ilon darrov to‘rvaga tushibdi.