O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limvazirligi farg’ona politexnika instituti «elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyalari»

17.1-rasm. Unipolyar generator
Disk aylanish jarayonida cho‘tkalar bir o‘tkazgichdan ikkinchi o‘tkazgichga o‘tishda o‘zgarmas tok paydo bo‘ladi.

17.2-rasm. Cho‘tkalari ketma-ket ulangan unipolyar generator
Bundan tashqari yuqori tezlikda aylanganligi uchun podshipniklarda o‘ziga xos kamchiliklar paydo bo‘lgan. Bundan tashqari bir tomonlama magnit tortilish bo‘lganligi uchun disk bilan magnit qutblar orasidagi xavo oralig‘i o‘zgarishi vjudga keladi.
Diskli unipolyar mashinlardan tashqari silindrsimon unipolar mashinalar xam ishlab chiqarilgan. Bulardan biri 4.24-rasmda ko‘rsatilgan bo‘lib, buni muxandis B. V. Kostina ishlab chiqargan. Bu erda xam cho‘tka-kontakt tizimining ishonchli ishlashi bilan bog‘liq qiyinchiliklarga to‘qnash kelgan. Bu mashina xam materiallarga nisbatan katta xarajatlarga olib kelib kollektorli mashinalarga nisbatan avzalliklarga ega emas.

17.3-rasm. Diskli turdagi unipolyar mashina
Bir qancha takomillashtirilgandan so‘ng, ayniqsa cho‘tka-kontakt tizimining ishonchliligi ortib, xozirgi kunda past kuchlanishli yuqori o‘zgarmas tokni talab qiladigan joylarda o‘z o‘rniga ega.
17.4-rasmda muxandis B. V. Kostina ishlab chiqargan unipolyar mashina tuzilishi keltirilgan: 1- silindr shaklidagi, cho‘yan yoki po‘latli stator, 2 – mashina qutblari; 3-stator yon tomonidagi xalqalar; 4-qo‘zg‘atish chulg‘ami g‘altaklari; 5 va 6 – rotordagi xalqalar; 7- cho‘tka 8 joylashtiriladigan rotorning silindrik qismi.
O‘zgarmas tokni xosil qiluvchi ko‘rib chiqilgan kollektorsiz unipolyar mashinlar, kollektorsiz o‘zgarmas tok mashinalari xam deyiladi.
Hozirgi vaqtda umumiy maqsadli O‘T mashinalarining asosiy seriyalari 2П va 4П, hamda kran-metallurgiya motorlari va maxsus maqsadli seriyalari ishlab chiqarilmoqda. 2П seriyasiga quvvati 0,13 dan 200 kW gacha, aylanish o‘qi balandligi 90135 mm bo‘lgan motorlar kiradi. Ilgarigi П seriyaga kiradigan XIIXVI gabaritlar yangi П2 seriya bilan almashtirilmoqda.

17.4-rasm. Silindrsimon turdagi unipolyar mashina tuzilishi.

Nazorat savollari:

1. Unipolyar elektromexanik o’zgartkichlarning ishlash prinspi tushintiring
2.Unipolyar elektromexanik o’zgartkichlarning qanday turlarin bilasizlar?
3.Bir yakorli o’zgartkichning tuzilishi
Bir yakorli o’zgartkichning ishlash prinsipini tushintiring