O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limvazirligi farg’ona politexnika instituti «elektr texnikasi, elektr mexanikasi va elektr texnologiyalari»

6-maruza Reaktiv sinxron elektr mexanik o’zgartgich
Reja:

1. 
   Reaktiv sinxron dvigatellar
   
2. 
   Reaktiv sinxron dvigatelning stator chulg‘ami
   

Reaktiv sinxron dvigatellar rotorining bo‘ylama va ko‘ndalang o‘qlari bo‘yicha magnit o‘tkazuvchanligi har xil bo‘ladigan konstruksiyaga ega bo‘lishi kerak. Bunday dvigatelning qutblarida qo‘zg‘atish chulg‘ami bo‘lmaydi. Mashina normal ishlaganda asosiy magnit oqim faqat stator chulg‘amining aylanma MYK tomonidan hosil qilinadi. Magnit oqim bunday mashinalarda qarshiligi kam bo‘lgan yo‘l bilan tutashadi va qutblarning bo‘ylama o‘qi bo‘yicha o‘tib aylantiruvchi momentni hosil qiladi (3.5,a-rasm). Bu moment reaktiv sinxron dvigatelda bo‘ylama va ko‘ndalang o‘qlari bo‘yicha magnit o‘tkazuvchanlik har xil bo‘lgani sababli byjudga kelganligidan, uni reaktiv moment deyiladi.

Ma’lumki, katta quvvatli sinxron dvigatellarning reaktiv momentini hisoblashda yakor chulg‘amining aktiv qarshiligini r_a0 deb, quyidagi formula bilan aniqlanardi:
m1 U12 1 1
M_P (=)sin2a (6.1)
2a1 xq xd
Lekin, avtomatika qurilmalarida ishlatiladigan sinxron reaktiv dvigatellar kam quvvatli, demak, ularning yakor chulg‘ami aktiv qarshiligi r_a katta quvvatli mashinalarnikiga nisbatan katta qiymatga ega bo‘lganligidan, u reaktiv momentga ta’sir qiladi, shuning uchun uni hisobga olish zarur bo‘ladi (3.5.1-rasm). Buholdareaktivmomentquyidagiformulabilananiqlanadi:


6.1-rasm. To‘rt qutbli ishga tushirish (dempfer) chulg‘amli ayon qutbli sinxron reaktiv dvigatelning odatdagi magnit o‘tkazgich konstruksiyasi (a) va uning noayon ko‘rinishdagi modifikatsiyasi (b); takomillashtirilgan, ya’ni mashinaning ko‘ndalang o‘qi bo‘yicha induktiv qarshiligi x_q ni kamaytirish maqsadida nomagnit oraliqlarga quyma alyuminiy sterjenlardan hosil qilingan dempfer chulg‘amli segmentlangan magnit o‘tkazgich (c) va ikki qutbli sinxron dvigatel uchun reaktiv momentning vjudga kelish sxemasi (d); F_t – tangensial kuch