O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirligi

Nazorat savollari

1. 
   Ijtimoiy informatika kursining asosiy tushinchalari qaysilar?;
   
2. 
   Internet ijtimoyi tarmoq xizmatlariga nima kiradi?
   
3. 
   Forum tushinchasi, ularning turlari. Forumda ishtirok etish tartibi qanday?
   
4. 
   ZiyoNET portali qanday tarmoq?
   
5. 
   Musiqa, yangiliklar, animatsiyalar (MP3.uz, Melody.uz, wwwuza.uz saytlar, Macromeda Flash dasturlari) haqida tushincha bering.
   

25-mavzu: Iqtisodiy informatika asoslari
Reja

1. 
   Iqtisodiy informatika tushinchasi.
   
2. 
   Informatsiya turlari va miqdori, uni o’lchash birliklari.
   
3. 
   Iqtisodiy axborotning tasniflari.
   

Tayanch tushincalar: Iqtisodiy informatika, informatika turlari, axborotlarni kodlash, axborot o,lchov tushunchalari.
Axborotlarni qayta ishlab chiqish jarayonida ularning qanday turga mansubligini va uning asosiy xususiyatlarini aniqlash lozim bo’ladi. Bu muammoni xal qilish uchun ma’lumot ishlab chiqarish jarayonini, ma’lumotlardan foydalanuvchilar kimlar ekanligini, qayta ishlangan ma’lumotlar nimalar uchun ishlatilishini va bu bilan bog’liq boshqa muammolarni chuqur xamda atroflicha o’rganish lozim bo’ladi. Faraz qiling, Siz biror bir korxonada xisobchi bo’lib ishlaysiz va boshlig’ingiz Sizga ushbu korxonaning buxgalteriya ishini kompyuter yordamida avtomatlashtirish vazifasini qo’ygan. Fikrlab ko’ringchi, bu masalani xal qilish uchun Sizga nimalar qilish lozim bo’ladi va Siz qanday turlarga mansub ma’lumotlar bilan ishlashingiz kerak bo’ladi? Agarda biz bularni iqtisodiy soxaga mansub ma’lumotlar desak, yana qanday soxalarga mansub ma’lumotlar xaqida bilasiz? Xilma-xil sohalarga oid ma’lumotlar bir biridan farqlanadimi yoki yo’qmi? Agar farqlansa qaysi ko’rsatkichlari bilan farqlanadi?
Axborotlardan foydalanish belgisiga qarab ularni bir necha turlarga bo’lish mumkin. Xususan, ulardan biri va muhimi iqtisodiy axborotlardir. Iqtisodiy axborotlarni tasvirlash ob’ekti-ishlab chiqarish va xo’jalik faoliyatlaridir. Axborotlarning ahamiyati esa ana shu ishlab chiqarish va xo’jalik faoliyatini boshqarish chog’ida ular ishini yanada takomillashtirish, texnika-iqtisodiy ko’rsatkichlar sistemasini yanada yaxshilash maqsadida foydalaniladi. Iqtisodiy axborotlar deb, iqtisodiy sohaning barcha tomonini butunlay tasvirlaydigan har xil ma’lumotlar to’plamiga aytiladi. Ular yordamida xalq xo’jaligini va uning ayrim olingan tarmoqlarini boshqarish uchun tasvirlash, qayd etish, uzatish, saqlash va boshqa texnik vositalaridan foydalanish zarurdir.
Iqtisodiy axborotlar to’g’risida ikkinchi o’xshash qoidani ham keltirish mumkin: xalq xo’jaligining iqtisodiy sohasini to’la tasvirlaydigan ma’lumotlarni "iqtisodiy axborotlar" deb ataladi.
Umuman, iqtisodiy axborotlar muhim tushuncha hisoblanib, u xo’jalik, ishlab chiqarish, iste’mol va moddiy resurslar, mehnat hamda pul resurslarining tarkibi, ob’ektlar ishining aynan ma’lum vaqtlargacha va ungacha bo’lgan holatlari xaqidagi axborotlar sistemasini o’z ichiga oladi. Korxona, tashkilotlarning, jamoa xo’jaligi faoliyatlarining iqtisodiy axborotlari natural, qiymat va boshqa ko’rsatkichlar orqali aks ettiriladi. Bu axborotlar qator xarakterli xususiyatlarga ega bo’lib, ularning asosiylariga quyidagilarni kiritish mumkin.

• 
  axborotlar harfli-raqamli belgilar orqali ifodalanadi;
  
• 
  berilgan ma’lumotlar va hisoblash natijalari, ayrim hollarda oraliq natijalari ham uzoq vaqt saqlanishi kerak;
  
• 
  bir manbadan kelib chiqqan dastlabki axborotlar har xil boshqarish funktsiyalarida o’z aksini topadi;
  

- bajariladigan hisoblash jarayonlari nisbatan ko’p bo’lmasada, katta hajmli axborotlarga turli mazmundagi ma’lumotlarni olish uchun turlicha usulda ishlov beriladi;

• 
  iqtisodiy axborotlarning ko’pchilik qismi muntazam ravishda ishlanadi;
  
• 
  bajariladigan aniq funktsiyalarga ko’ra axborotlar berilgan vaqtlarda ishlanadi.
  

Iqtisodiy axborotlarning o’ziga xos xususiyatlarini va strukturasini o’rganish axborotni qayta ishlashni kompleks mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishni ta’minlovchi texnik vositalarni to’g’ri tanlash uchun zarurdir.
Shuni alohida qayd etib o’tish kerakki, "axborot" ("informatika") tushunchasining ishlatish sohasiga qarab ko’plab ma’nosi bor. Kibernetika fani uchun axborotlar markaziy tushuncha hisoblanib, ma’lumotlar va ularning iste’molchilari o’rtasidagi farq sifatida aniqlanadi. Bu erda "ma’lumot" sifatida biron narsaga yoki biror kimsaga nisbatan har xil xabarlar, axborotlar, faktlar va bilimlar tushuniladi. Iqtisodiy axborotlar qayta ishlashning avtomatlashtirish sistemasida axborotlar har xil ma’lumotlar bilan tenglashtiriladi, bu holda ma’lumotlar nima yoki kim xaqidagi ma’lumotlarni to’plash sifatida talqin etiladi. Kibernetik yondashuvda axborotlar iste’molchi uchun faqat yangi, foydali va markaziy ma’lumot hisoblanib, vazifa - ularni chiqarib, topib olishdan iborat bo’ladi.
“Axborot” terminining yana bir ma’lum izohi bo’lib, u saqlash, uzatish va qayta ishlash ob’ektlarini bildiradi.
Har bir ilmiy soha, insoniylik tajribasi o’zining axborotlariga ega. Iqtisodiy soha, jamiyat iqtisodiy faoliyati shunaqa axborotlarga egaki, biz ularni "iqtisodiy axborot" deb ataymiz. Iqtisodiy axborot o’z tushunchasi bo’yicha, bir tomondan "axborot" kategoriyasiga mansub bo’lsa, ikkinchi tomondan, iqtisod va xalq xo’jaligini boshqarish bilan uzviy bog’langan.
Iqtisodiy axborotlar boshqarishning quroli bo’lib xizmat qilib, bir vaqtning o’zida boshqarishning ajralmas elementi bo’lib hisoblanadi. Iqtisodiy axborotni boshqaruv axborotining rang-barangligi sifatida qarash mumkin, ya’ni, ular xalq xo’jaligini boshqarishning tashkiliy - iqtisodiy masalalarining tashkiliy echimini ta’minlaydi. Zero, iqtisodiy axborotlar xalq xo’jaligi va uning tarmoqlarining holatini aks ettiradigan ma’lumotlar to’plamidan tashkil topadi.
Iqtisodiy axborotlar ishlab chiqarish yoki noishlab chiqarish sohalarida amalga oshiriladigan boshqarish jarayonining axborotlaridan ajralmasdir. Shuning uchun ham iqtisodiy axborot xalq xo’jaligining barcha tarmoqlarida, tabiiyki barcha umumdavlat boshqaruv organlarida keng qo’llaniladi.
Axborotlar boshqarish jarayonida muhim rol o’ynaydi. Bu narsa, ayniqsa hozirgi paytda, bozor iqtisodiyoti sharoitida juda ham katta ahamiyatli hisoblanadi. Nainkim, bu davr axborotlar oqimining kattaligi, xilma-xilligi va murakkabligi bilan izohlanib, ularni operativ ravishda boshqaruv organlariga etkazib berish va kerakli echimlar qabul qilishda foydalanish-xalq xo’jaligida boshqaruv jarayonini takomillashtirishning muhim sharti bo’lib xizmat qiladi. Xo’sh, axborot va ma’lumot nima?
”Axborot” lotincha "informatio" so’zidan olingan bo’lib qanaqadir, nimadir xabar berishni,qanaqadir fakt va voqeani tushuntirishni bildiradi.
”Ma’lumot” so’zi axborot tashuvchilardagi, mashina va qurilma xotirasidagi, shuningdek, ma’lumotlarni mashinada qayta ishlash va ularni saqlashni tashkillashtirish paytidagi ma’lumotlarga tushuntiriladi. Odatda, bu axborot va ma’lumot tushunchalari bir-biriga tenglashtiriladi. Umuman bu to’g’ri, yo’l qo’yib berish mumkin hol, chunki bu tushunchalar real ob’ekt va jarayonlarni aks ettiradi. Lekin bu tushunchalar o’rtasida farq bo’lib, berilgan ma’lumotlar axborotning moddiy ifodasidir. Berilgan ma’lumotlar ma’lum tilda ifodalanadi va ma’lum moddiy ma’lumot tashuvchida qayd qilinadi. Foydalanish ob’ektiga qarab juda ko’p axborot turlari mavjud. Ulardan muhimi iqtisodiy axborotlardir.