O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

2.Gen va kodlash. 
DNK ning bir molekula oqsil sintezini belgilab beradigan har bir qismi gen deb 
ataladi. Har bir gen DNK kush siralining bir qismi bo’lib, unda qandaydir bir oqsil 
strukturasi xaqidagi axborot bor. Shunday qilib, DNK molekulasi bir qancha genlarga 
bo’linadi, ularning soni DNK da yozilgan oqsil molekulalari strukturasi xaqidagi 
axborotlar soniga teng bo’ladi. 
Oqsil strukturasini DNK strukturasi qanday qilib belgilab berishini tushunish 
uchun shunday misol keltiraylik. Signallarm va telegrammalari yuborishga yordam 
beradigan Morze alifbesini ko’pchilik biladi. Morze alifbesida alfavitning barcha harflari 
qisqa va uzun signallarning birikmalari- nuqta va tirelar bilan ko’rsatiladi. Хozirgi 
vaqtda telegrafiyada boshqa belgi ishlatilmoqda. Har qanday harf mo’sibat va manfay 
elektr impulislari bilan beriladi. Bunda bir impuls bitta harfni belgila olmaydi, shuning 
uchun telegrafchilar ularni turli kombinatsiyalarda ishlatadi. Masalan A harfi Q----Q, B 
harfi --QQ-, V harfi esa -QQ-Q bilan ko’rsatiladi va xokazo. Demak, har bir harf 5 ta 
impuls bilan beriladi, bundan oz impulsli kombinatsiya esa hamma harflarni belgilay 
olmaydi. Kibernetikada shunday bir ob’ektlarni (harflarni) boshqa ob’ektlar (impulslar) 
orqali ifodalashni kodlash deb yuritiladi. Shartli qisqartmalar yigindisi kod yoki shifr 
deb ataladi. Morze alifbesi kodga misoldir. Morze kodini biladigan kishi musbat va 
manfiy impulslar tushirilgan telegraf lentasini kulga olib, undagi yozuvlarni ma’nosini 
biladi, shifr (kod) ni ochib beradi. 
DNK molekulasi ketmakket joylashgan bir necha mingta 4 xil nukleotiddan iborat 
bo’lib, oqsil strukturasini belgilab beradigan kod hisoblanadi. Morze kodida har bir 
harfga musbat va manfiy impulslarning muyayyan birikmasi mos kelgani kabi, DNK 
kodini har bir aminokislotaga ketma-ket bog’langan nukleotidlarni muayyan birikmasi 
mos keladi. 
3.DNK kodi. 
Morze kodida 2 ta belgi bor, barcha harflarni ifodalash uchun yuqorida 
aytganimizdek bu belgilarni 5 tadan kombinatsiyasi ishlatiladi. DNK kodi esa oddiyroq. 
DNK molekulasini tashkil etgan nukle-otidlar to’rt xil. Bularni uchtadan mumkin 
bo’lgan kombinatsiyalarini soni oltmish to’rtta, turli aminokislotalar esa atigi 20 xil. 
Shunday qilib, barcha aminokislotalarning kodini topish uchun nukleotidlarning har xil 
uchliklari yetib ortadi. Bu uchliklarni tripletlar deb ataladi. 
DNK kodining ma’nosini deyarli butunlay tuliq aniqlash mumkin bo’ladi. DNK 
kodining moxiyati shundan iborat: har bir aminokislotaga DNK zanjirining yonma-yon 

---