O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

 
22 
Fagotsitoz 
xodisasini 
I.I.Mechnikov 
tomonidan 
topilgan. 
Fagotsitoz-bu 
hujayralarni nisbatan qattiq donachalarni aktiv yutishidir (gr-phagos-yemoq, kytos-
hujayra). 
Fagotsitoz tabiatda keng tarqalgan bo’lib, hayvonot dunyosi taraqqiyotini, sodda 
hayvonlardan boshlab hamma pagonalarida uchraydi. Juda ko’p sodda hayvonlar, 
ayniksa, amyobalar uchun fagotsitoz ovqatlanish usulidir. Amyoba tanasini istagan qismi 
bilan ovqatlikni ushlaydi. Bunda amyoba ovqatlikni atrofini okib o’tadi va ovqatlik 
sitoplazmaga kirib qoladi, u yerda xazm bo’ladi. 
Fagotsitoz va hujayra ichida xazm qilish, tuban umurtqasizlarda katta rol 
o’ynaydi. Yukori darajada taraqqiy etgan, xazm organlariga esa bo’lgan organizmlarda 
fagotsitoz protsessi ximoya vazifasini bajaradi. Organizmga tushib qolgan yot 
tanachalarni chiqarib tashlaydi. Bundan tashqari fagotsitoz parchalanayotgan 
(degeneratsiyaga uchrayotgan) to’qimalardagi ulgan hujayralarni yo’qotishda ham katta 
ahamiyatga ega. Masalan: amfibiylarni metamorfozida itbalikni dumini yo’qolishi 
protsessi fagotsitoz yo’li bilan boradi.
Sut emizuvchilarda fagotsitoz vazifasiga oq qon tanachalari va makrofaglarga 
kiruvchi biriktiruvchi to’qima gistiotsitlari, suyak miyasining retikulyar hujayralari va 
shuningdek, jigarni va gipofizni endoteliya hujayralari ega. Shuning uchun bu 
hujayralarni fagotsitoz faoliyati organizmni unga tushgan yot tanachalardan va zararli 
mikroor-ganizmlardan saqlashda katta ahamiyatga ega.
Leykotsit va makrofaglarni faoliyati tufayli organizm ko’pchilik kasalliklarga 
beriluvchi bo’lmaydi. Bu asosda I.I. Mechnikov immunitetni fagotsitar nazariyasini 
yaratdi.
Hujayralar nisbatan katta tanachalardan tashqari ancha mayda bo’lgan kolloid 
tabiatli tanachalarni ham ushlashi va xazm qilishi mumkin. Bunday mayda tanachalarni 
fagotsitozini elektron mikroskop tekshirishlarida aniqlanadi va ultrafagotsitoz deb 
ataladi. Bunga misol qilib makrofaglarni tirik holda bo’yovchi bo’yoq moddalarini 
ushlashi va sitoplazmada tuplashini olish mumkin.