O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi Z. M. Bobur nomidagi Andijon Davlat universiteti z z o

12 - MA’RUZA. BIOLOGIK HARAKAТLAR. 
REJA. 
1. Harakatlanish - tirik hujayraning muxim xususiyatidir. 

---

 
74 
2. Protoplazmaning okishi sikloz. 
3. Amyoboid harakat. 
4. Kiprikli harakat. 
5. Muskullar qisqarishi. 
5.1. Muskul qisqarishi energetikasi. 
5.2. Muskul oqsillari. 
6. Mikronaychalar. 
7. Adabiyotlar. 
8.
Тayanch iboralar. 
1. Harakatlanish - tirik hujayraning muxim xususiyatidir. 
Hujayra harakatlari hujayrani mexaniq energiyasini namoyon qiladi. U hujayraning 
aktivligini ko’rsatuvchi ob’ektiv ko’rsatkich hisoblanadi. Тukimalarda hujayralar harakatini 
kuzatish bilan biz uni xaqikatdan ham “tirik” ekaniga ishonch hosil kilamiz. 
Biologik harakatning shakllari va funksiyasi juda ham turli-tumandir. Yukori hayvonlarni 
bushlikdagi harakati, shuningdek uning ichki organlar ichak, bachadon, yurak, kon tomirlari 
harakatlari har xil muskullarning qisqarishi bilan yuzaga keladi. O’simliklar uchun tropizm va 
nastiya deb ataluvchi sekin harakatlar harakterli. Lekin ba’zi o’simliklarda- mimoza va 
boshqalarda ancha tez reaksiyalar kuzatiladi. Sodda hayvonlar va yuqori hayvonlarning erkin 
yashovchi hujayralari amiboid harakat qiladi yoki maxsus moslamalar - kipriklar va xivchinlar 
yordamida harakat qiladilar.
Biologik harakat reaksiyalari organizmlarni harakatidagina ishlatilmaydi ular hujayrani 
ichidagi bo’ladigan protsesslarda ham muhim rol o’ynaydi.
Hujayrani gialoplazmasi tuxtovsiz harakatda bo’ladi, u bilan birga mitoxondriyalar va 
boshqa hujayra ichidagi organoidlar harakat qiladi. 
Hujayrani funksional holatiga qarab mitoxondriyalar qisqaradi yoki bushashadi. 
Hujayralarni bo’linishida xromosomalar juda murakkab harakat qiladi. Ribosomalar oqsillar 
biosintezida informatsion RNK buylab harakat qiladi; sintezlangan ipsimon oqsil molekulasi 
matritsadan chiqadi va murakkab harakat qiladi. Informatsion RNK DNK molekulasi buylab 
harakat qiladi, ikki zanjirli DNK reduplikatsiya vaqtida yoyilib ketadi va boshqalar.