O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

  
 
 
36-rasm. Don uyumlarida qizish tasviri. 
 
2.7.  Pastki va vertikal – qatlamli o‘z-o‘zidan qizish
 
 
Omborxona, silos yoki xirmonlarda saqlanayotgan don uyumining 
quyi qismlarida (sath yoki silos tubidan 20–50 sm yuqorida) gorizontal 
qatlam  ko‘rinishida  rivojlanadi.  Bu  qatlamli  o‘z-o‘zidan  qizishning 
xavfli  ko‘rinishlaridan  biri  bo‘lib,  unda  qiziy  boshlagan  quyi  qatlam-
larda hosil bo‘lgan yuqori harorat yuqorida joylashgan qatlamlarga oson 
uzatiladi va qisqa muddat ichida don uyumi butunlay o‘z-o‘zidan qizib 
qolishi mumkin. 
Vertikal – qatlamli
 
o‘z-o‘zidan qizish siloslarda saqlanadigan don 
uyumlari uchun xosdir, biroq u omborxonalarda ham uchrashi mumkin. 
Uning  asosiy  sababi  omborxona  devorining  bir  tekisda  isimaganligi 
yoki  sovimaganligi  bo‘lishi  mumkin,  masalan,  quyosh  ta’sirida  silos-
ning bir tomoni isishi yoki tutashgan qo‘shni siloslardan devorlar orqali 
issiqlikning uzatilishi.  
Yalpi o‘z-o‘zidan qizish o‘z-o‘zidan qizishning shunday ko‘rini-
shiki, bunda, qat’iy chegaralangan yon qismlaridan tashqari don uyumi 
butunlay qizib qoladi.  
Don  uyumining  holati.  Barcha  sharoit  va  ko‘rsatkichlar  ichida 
xarakterlisi  hisoblanadi,  ayniqsa  qizish  jarayonining  jadalligiga  uning 
namligi,  harorati  fiziologik  faolligi  va  mikroflorasi  tarkibi  katta  ta’sir 
ko‘rsatadi.  Don  massasida  kapillar  namlik  kam  bo‘lishi  (suv  bug‘la-
rining kondensatsiyasi) qizish intensivligiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Don 

---

67 
massasida erkin suv qancha yuqori bo‘lsa, o‘z-o‘zidan qizish shuncha 
intensiv tarzda yuzaga keladi.