O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Moyli o‘simlik donlarining 22–25 
0
C haroratidagi muvozanat 
namligi 
 
O‘simlik 
turi 
Havoning nisbiy namligi, % 
20,20 
49,30 
57,05 
68,12 
78,70 
87,54 
94,0 
Kanakunjut 
2,99 
4,33 
5,44 
5,94 
6,60 
8,42 
10,00 
Kungaboqar 
3,27 
4,79 
6,43 
7,25 
8,37 
11,07 
- 
Ko‘k xantal 
4,07 
5,15 
6,85 
7,65 
9,44 
12,00 
16,40 
Zig‘ir 
4,10 
5,50 
7,07 
7,99 
9,43 
12,45 
- 
Oq xantal 
4,35 
5,32 
6,84 
7,82 
10,19 
13,73 
- 
G‘o‘za 
4,84 
6,60 
7,28 
9,60 
11,57 
15,47 
18,00 
Soya 
5,10 
6,31 
8,95 
- 
13,97 
18,89 
- 

---

64 
Ayniqsa moyli o‘simliklar donlari muvozanat namligi g‘alla ekin-
lari donlariga nisbatan keskin farq qilib, deyarli ikki barobar namdir.  
Buni moyli o‘simlik donlari tarkibida yog‘ning ko‘pligi va gidrofil 
kalloidlarning  kamligi  bilan  izohlash  mumkin.  Don  tarkibida  yog‘ 
qancha ko‘p bo‘lsa, u suvni shuncha kam singdiradi. 
Agar  moyli  ekinlar  donlarining  muvozanat  namligi  ularning 
gidrofil qismiga nisbatan hisoblansa, bu kattalik boshoqli donlar namligi 
ko‘rsatkichlari bilan deyarli bir xil bo‘ladi.  
Don  uyumida  fiziologik  jarayonlarning  borishi  hamda  quyi 
issiqlik  o‘tkazuvchanlik  oqibatida  haroratning  ko‘tarilib  ketishi  o‘z-
o‘zidan qizish deb ataladi.
 
O‘z-o‘zidan qizish don massasida turli-tuman 
omillar ta’sirida yuzaga keladi. Donlarning jadal nafas olishi natijasida 
hamda yovvoyi o‘simliklarning urug‘lari, mikroorganizm, hasharot va 
kanalardan  ajraladigan  issiqlik  donda  issiqlikni  yomon  o‘tkazishi 
sababli ushlanib qoladi. 
Natijada  shu  nuqtadan  boshlab  qizish  boshlanadi.  O‘z-o‘zidan 
qizish boshlanganda dastlab don massasining ba’zi qismlarida, so‘ngra 
uning barcha qismlarida harorat 55–65
0
C gacha ko‘tariladi. 
 
 
 
4-yuqori qismida; 5-vertikal qismda;  6-quyi qismida.