O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

 
 
 
 

---

79 
III  BOB.  DONNI SAQLASHDA KECHADIGAN FIZOLOGIK 
JARAYONLAR, MIKROORGANIZMLAR FAOLIYATI VA 
ULARNING TA’SIRI 
 
3.1. Don  uyumidagi aralashmalarning tarkibi va miqdori 
 
Don  partiyasini  saqlash  omborlariga  joylashtirishdan  oldin  dast-
labki  tozalash    choralarini  qo‘llash  shart,  ayniqsa  begona  aralashma-
lardan  tozalash  maqsadga  muvofiq  bo‘ladi.  Don  uyumidagi  mikroor-
ganizmlarni  bir  joyga  yig‘ilib  qolishi,  donlarning  o‘z-o‘zidan  sarala-
nishini qiyinlashtiradi. Chang yig‘ilish, yengil va shikastlangan donlar, 
mikroorganizmlarni  yig‘ilishiga  sabab  bo‘ladi.  Don  uyumida  begona 
aralashmalar qancha ko‘p bo‘lsa, unda mikroorganizmlar ham shuncha 
ko‘p  bo‘ladi.  Ammo  hamma  aralashmalarda  ham  bir  xil  darajada  
mikroorganizmlar bo‘lavermaydi. Eng ko‘p miqdorda mikroorganizm-
lar  o‘rnashib  olgan  aralashmalarga  quyidagilar  kiradi:  teshigining 
diametri 1mm bo‘lgan elakdan o‘tadigan aralashmalar (bunda ayniqsa,  
chang ham ko‘p bo‘ladi), ezilgan donlar, mineral va organik chiqindilar 
juda ko‘p joylashgan bo‘ladi. Yuqori namlikka ega hamda yangi yig‘ilib 
olingan  don  partiyalaridagi  begona  o‘t  urug‘larida  mikroorganizmlar 
qulay  sharoit  bo‘lganligi  uchun  ko‘p  bo‘ladi.  Don  uyumini  maxsus  
sterilizatsiyalash tadbirlaridan o‘tkazilmagan holatda, mikroorganizm-
lar  uchun  yanada  qulay  muhit  paydo  bo‘lib,  ular  ko‘payishga  harakat 
qiladi.  Istalgan  1g  miqdordagi  don  uyumini  tekshirilganda  uning 
tarkibida  bir  necha  o‘n  mingdan  yuz  minggacha,  hatto  milliongacha 
mikroorganizmlar uchratish mumkin. 
Saprofit  mikroorganizmlari  va  mog‘or  zamburug‘larining  hayot 
faoliyati  uchun  qulay  muhit  barcha  o‘simlik  urug‘liklari  va  don 
uyumining  orasi  hisoblanadi.  Shuning  uchun  don  vazni  va  sifatini 
saqlab  qolish  maqsadida  omborxonada  mikroorganizmlarning  faol 
rivojlanishini  to‘xtatish  kerak.  O‘rganishlar  natijasi  shuni  ko‘rsatdiki, 
don uyumini o‘rtacha namligi va uning alohida komponentlari (asosiy 
don,  aralashmalar  va  donlararo  bo‘shliqdagi  havo)  don  uyumining 
harorati, uning shamollatilish darajasi (aeratsiya), don uyumida saprofit 
mikroorganizmlarning  rivojlanishida  asosiy  ko‘rsatkich  hisoblanadi. 
Shu  bilan  birga  ahamiyatli  jihatlaridan  biri  donlarning  butunligi, 
donning  qoplovchi  to‘qimalarining  holati,  uning  hayotiy  funksiyasi, 

---

80 
shuningdek,  aralashmalar  tarkibi  va  miqdori  ham  sabab  bo‘lishi 
mumkin. Don uyumini saqlashda mikrobiologik  nuqtai nazardan  olib 
qaraganda ahamiyatsiz bo‘lgan sharoitlar ham mavjud bo‘ladi. Masalan, 
muhit  reaksiyasi  va  yorug‘lik  bunga  misol  bo‘ladi.  Odatdagi  sifat 
ko‘rsatkichlariga ega bo‘lgan don muhit bilan   doimiy  reaksiyasiga ega 
(rh  -5,6-6,4),  ba’zi  hollarda  donni  sifat  ko‘rsatkichlari  me’yoridan 
og‘ishi kuzatiladi, buning sababi mikrooranizmlarning  ta’siridandir.