225
Makaron unining kimyoviy tarkibi ko‘p jihatdan donning sifatiga,
donning turiga va uning o‘sish sharoitiga qarab o‘zgarib turadi. Unni
kimyoviy tarkibida kletchatka, yog‘ miqdori pastligi
uglevodlarning
miqdori yuqoriligi va oqsil miqdori bilan farq qiladi.
Endospermning markaziy qismidan unning yuqori navlari olinadi,
shuning uchun ular tarkibida kraxmal ko‘p miqdorda bo‘lib oqsillar, shakar,
yog‘lar, vitaminlar, fermentlar va minerallar kam miqdorda bo‘ladi.
Makaron unida mavjud bo‘lgan moddalardan quyidagilar asosiy
ahamiyatga ega:
Kraxmal. Bu unning quruq moddasining taxminan 4/5 qismini
tashkil qiladi. Bug‘doy kraxmallari – chechivitsta shaklida har xil
o‘lchamlarda bo‘ladi (3 dan 50 mikrongacha). Kraxmal gigroskopik
hisoblanadi. Sovuq yoki iliq suv bilan namlanganda, kraxmal donalari
shaklini o‘zgartirmasdan 50% gacha namlikni yutadi. 60°C dan yuqori
haroratlarda kraxmalli kleysterizatsiya jarayoni boshlanadi, 4–5 marta
suvni yutish bilan kraxmal donalari parchalanadi.
Oqsillar. Proteinlar makaron unining eng muhim qismidir. Quruq
holatda, ular un ichida 2–3 mikron kattalikdagi zarralar va bo‘laklar
shaklida bo‘ladi. Bug‘doyda oqsil ikki turga ajratiladi: oraliq va
biriktirilgan deb ataladigan, ular kraxmal donalari bilan chambarchas
bog‘langan. Yumshoq bug‘doyda oqsil moddalari endospermning
periferik qismlarida ko‘p miqdorda uchraydi va shaffofligi yuqori
bug‘doylarda endospermning butun hajmi bo‘yicha tarqaladi, bu esa
maydalash paytida oqsilga boy unini olishga imkon beradi. Kleykovina
yuvishda hosil bo‘lgan kleykovina miqdori va uning sifati makaron
xamirining fizikaviy va mexanik xususiyatlariga katta ta’sir ko‘rsatadi
va shuning uchun ishlab chiqarishda muhim texnologik rol o‘ynaydi.
Yog‘lar. Bug‘doy unidagi yog miqdori 2%dan oshmaydi, yog‘
miqdori qancha past bo‘lsa, un darajasi shunchalik yuqori bo‘ladi. Unni
tarkibidagi yog‘lar miqdori mahsulotni saqlashga imkon bermay
achib qolishga olib keladi. Makaron ishlab chiqarishda yog‘lar muhim
moddalar hisoblanib, ular karotinoid pigmentlarni eritadi.
Karotinoidlar. Ushbu guruhga sariq yoki to‘q sariq rangdagi
moddalar kiradi. Un tarkibidagi karotinoidlar makaronga kerakli sariq-
sarg‘ish rang beradi. Karotinoidlarning katta miqdori (5 mg/kg gacha va
undan ko‘p) qattiq bug‘doyda, kamroq yumshoq shaffofli bug‘doyda va
deyarli yumshoq bug‘doy unida mavjud bo‘lmaydi.
227
Makaron sanoati uchun ishlab chiqarilayotgan yormalar yumshoq
yuqori shaffoflikdagi (shaffofligi 50%dan kam bo‘lmagan) hamda
qattiq yuqori shaffoflikdagi (shaffofligi 70%dan kam bo‘lmagan)
naturasi (sof og‘irligi) 780–800g/l dan kam bo‘lmagan bug‘doy
navlaridan tayyorlanadi. Makaron uchun tayyorlangan unlarning
yirikligi va uning xom kleykovina miqdoriga (28%) ba’zi hollarda
(26%) talab qo‘yiladi. Asosiy qo‘yiladigan talablardan biri I dr sis
namli yumshoq bug‘doylar uchun 16,0–16,5%, qattiq bug‘doylar
uchun16,5%–17,0% darajasida bo‘lishni talab etadi. Sifatli standart
talabidagi makaron yormasini olish uchun donni oldin tozalash va
namlash kerak. Zamonaviy korxonalarning tayyorgarlik yoki donni
tozalash bo‘limi butun ishlab chiqarish maydonining taxminan 2/3
qismini egallaydi. Don tayyorlash ikki bosqichda amalga oshiriladi.
Birinchi bosqich – donni seperatorlarda, begona o‘t urug‘lari
trierlarda, organik aralashmalar duaspiratorlarda, metall aralashmalar
magnit separatorlarida va mineral aralashmalardan tozalaniladi.
Ikkinchi bosqich – donni yuvish va uni bunkerlarda 12–28 soat
davomida namlikni singdirib, duaspiratorlar cho‘tkalash mashinalarida
qo‘shimcha tozalash, zaruriyatga qarab qo‘shimcha
namlash mashina-
lari bilan namlanadi. Namlash donning fizik va biokimyoviy xusu-
siyatlarini yaxshilaydi. Shu tarzda tayyorlangan donda qobiq kamroq
bo‘lib, elastik bo‘ladi va endospermdan ajralib chiqish osonroq kechadi.
Do'stlaringiz bilan baham: