O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi z. M. Mukimov

Javdar donini silos elevatordan bo‘shatib olishda o‘z-o‘zidan 
saralanishi 
Namuna 
tartib 
raqami 
Namuna olingan 
vaqt 
Hajm 
og‘irligi 
 g/l 
Ezilgan 
donlar, 
% 
Puch 
donlar, 
% 
Begona 
o‘t urug‘-
lari, % 
Yengil orga-
nik chiqin-
dilar, % 
1 
Bo‘shatish boshida 
658 
0,9 
1,1 
2,2 
0,2 
2 
30 daqiqa o‘tgach 
666 
1,8 
1,5 
1,8 
0,7 
3 
>>1 c 
669 
1,6 
3,4 
2,4 
0,2 
4 
>>2>> 
658 
2,3 
3,9 
3,5 
0,6 
5 
>>3>> 
651 
1,3 
3,8 
2,8 
0,4 
6 
>>3>>30>> 
660 
3,5 
5,0 
1,9 
1,0 
7 
>>3>>50>> 
654 
4,3 
4.8 
2,7 
0,4 
8 
>>4>>05>> 
632 
1,8 
5,6 
4,2 
1,1 
9 
>>4>>20>> 
632 
1,4 
2,9 
2,1 
0,8 
10 
>>4>>27>> 
576 
2,5 
13,9 
6,5 
9,1 
11 
>>4>>31>> 
496 
1,7 
9,0 
11,5 
8,4 

---

56 
S.G.  Gerasmov  o‘z  tajribalarida  turli  silos  elevatorlardan  quruq 
bug‘doy doni oqib tushishining uchta holatini asoslab berdi: me’yoriy, 
assimetrik va simmetrik. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4-sxema. Siloslardan   don uyumining turlicha 
oqib tushish sxemasi. 
 

---

57 
Me’yoriy oqimda (a-rasm) birinchi navbatda chiqarish teshigining 
yuqorisida joylashgan vertikal qatlamdagi donlar oqib tusha boshlaydi. 
Oqim  uzluksiz  ravishda  yuqorigi  yon  qatlamlarga  tomon  siljib 
boradi.  Bunday  oqim  yuklash  va  chiqarish  teshiklari  simmetrik 
joylashgan  hamda  diametri  balandligiga  mos  kattalikda  bo‘lgan 
siloslarda yuzaga keladi. Shuning uchun bunday siloslarning markaziy 
ustunida  joylashgan  don  uyumi  sifati  yon  tomondagilarga  nisbatan 
ancha yuqori sifatga ega bo‘ladi.  
Asimmetrik oqim (b-rasm) diametri katta bo‘lgan hamda yuklash 
va    chiqarish  teshiklari  nosimmetrik  joylashgan  siloslarda  kuzatiladi. 
Bunday siloslardan donni chiqarishda markaziy ustun bilan bir qatorda 
unga jipslashgan yon devordagi don uyumi ham oqib tusha boshlaydi.  
Sxemadan  ko‘rinib  turibdiki,  markaziy  ustunning  o‘ng  tomonga 
bo‘lgan  yuqori  bosimi  natijasida  mazkur  tomondagi  donlar  chap 
tomonga nisbatan ilgariroq chiqib ketadi. 
Simmetrik oqim (v-rasm) asosan tor siloslarda kuzatiladi. Bunday 
siloslardan  donni  tushirishda  don  uyumi  bir  tekis  pastga  harakatlana 
boshlaydi.  
Markaziy  ustundagi  qatlam  yon  tomonlarga  nisbatan  bir  oz  tez 
harakatlanadi.  Don  uyumi  silosning  yarmiga  yetganda  oqim  tobora 
me’yoriylashib boradi. 
Rim  raqamlarida  don  uyumi  bo‘limlarining  oqish  navbati  aks 
ettirilgan.  
Ko‘pgina  mutaxassislarning  tajribalari  shuni  ko‘rsatadiki,  donni 
silosdan chiqarishda faqat bitta markaziy oqim harakatlanadi. Oqimning 
holatiga  donning  namligi  bevosita  ta’sir  etadi.  Yuqori  namlikka  ega 
bo‘lgan donni chiqarishda simmetrik oqim kuzatilmaydi.  
Shunday  qilib  o‘z-o‘zidan  saralanish  oqibatida  omborlarda 
saqlash  uchun  joylashtirilgan  donning  bir  jinsliligi  buziladi.  Bu  esa 
donning  qisman  yoki  butunlay  nobud  bo‘lishiga  olib  keluvchi  salbiy 
fiziologik  jarayonlarni  vujudga  keltiradi.  Yetarlicha  nazorat  bo‘lma-
ganda fiziologik jarayonlar faol kechib, don butunlay o‘z-o‘zidan qizib 
qoladi.  Shuni  esda  tutish  lozimki,  o‘z-o‘zidan  saralanish  salbiy  fizik 
xossa bo‘lib, uni yo‘qotishga qaratilgan barcha tadbirlar hali-hanuz o‘z 
yechimini topgani yo‘q. Shuning uchun donning sifat ko‘rsatkichlarini 
aniq belgilash, shu bilan bir qatorda namunaning aniq bo‘lishida mazkur 
fizik xususiyatni e’tiborga olish lozim. 

---

58