O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi xorazm viloyati kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi tuproqqal’a tumani kasb hunar maktabi payvandlovchi guruh o’quvchisi ning Mavzu

Burchak choklarni payvandlash.

Chunki bunday hollarda crigan Qo‘lda yoyli Payvandlash hali yaxshi qizimagan ostki tunuka yuzasiga oqib tushadi, shuning uchun ham bunday choklarni hamisha yoyni ostki tekislikdagi yoy yondirish nuqtasi A da yondirib va elckrodni ko'rsatilgan tartibda surib payvandlash kerak bo‘ladi.

Elektrodni tunukalar sirtiga nisbatan 45' burchak ostida tutish va payvandlash jarayonida uni dam bir tekislikka, dam ikkinchi tckislikka ozgina qiyalatish kerak bo`ladi.

Novsimon ko`rinishda bo`lmagan tartibda biriktirayotganda burchak choklar chok katcti 8 mm gacha bo`lganida bir qatlamli, 8 mm dan ortiq bo`lganida esa ikki va bundan ko'p qatlamli qilib bajariladi.

Burchak chokni ko'p qatlam hosil qilib payvandlashda, dastlab diametri 3-4

39. 
    elektrod bilan ingichka valik yotqizilib. shu chok tubi payvandlanadi. O'tishlar soni aniqlagandan so'ng, chok ko’ndalang kesimi yuzasiga qarab ish tutiladi. Har qaysi qatlam uchun bu miqdor 30-40 mm² ni tashkil etishi lozim. 2.4.6 rasmda to'liq erigan va qirralarga ishlov bcrilgan bir qatlamli va ko'p qatlamli burchak choklar ko'rsatilgan.
    

Vеrtikal choklarni payvandlash tеxnologiyasi.

Vertikal choklarni payvandlash. Vertikal choklarni payvandlashda erigan Qo‘lda yoyli Payvandlash tomchilari pastga oqib tushishga harakat qiladi (2.4.7 rasm). Shuning uchun ham bunday choklar kaltaroq yoy yordamida payvandlanadi. Shunda sirt taranglik kuchlari ta'sir qilishi natijasida tomchilar elektroddan chok krateriga osonroq o'tadi Erigan Qo‘lda yoyli Payvandlash tomchisining qotishiga sharoit yaratish uchun elektrodning uchi yuqoriga yoki tomchidan chetga tortiladi. Vertikal choklar pastdan yuqoriga tomon payvandlab borilgani yaxshi. Shu tariqa payvandlaganda ostdagi kratcr Qo‘lda yoyli Payvandlash tomchilarini ushlab qoladi. Elektrodni yu- qoriga yoki pastga qiyalatish mumkin. Elektrod pastga qiyalanganda elektrod metalining erigan tomchilarini chokda taqsimlanishini payvandchi yaxshi kuzatib boradi. Vertikal choklarni yuqoridan pastga tomon payvandlash zarur bo'lsa, elektrod I holatda tomchi hosil bo'lganidan keyin pastga,

35. 
    holatga tushiriladi. Bunda Qo‘lda yoyli Payvandlash tomchisining pastga oqib tushishiga kalta yoy to'sqinlik qiladi. Vertikal choklarni diametri ko'pi bilan 4 mm li elektrod bilan. kichikroq tokda (160 A) payvandlash osonroq bo'ladi. Bunda chok krateridagi Qo‘lda yoyli Payvandlash hajmi kamayadi. natijada payvandlash osonlashadi.
    

IQTISODIY QISM

O‘zbekistonning bozor iqtisodiga o'tib borishi avtomobillarni ta'mirlash ishlarini tashkil etishda yangicha yondashishni talab qiladi. Buning uchun mamlakatimizda va bozor iqtisodi rivojlangan mamlakatlarda yig'ilgan tajribadan foydalanish zarur.
Bozor jamiyatdagi mehnat taqsimotini, talab va taklifni rejalashtirib, bir tizimga soladi.
Bozor munosabatlarining rivojlanishi, ayniqsa, kichik va o‘rta tovar ishlab chiqaruvchilar uchun, mashinalarga texnik xizmat ko‘rsatish va ta'mirlash xarajatlarining oshishiga olib keladi.
O‘zbekistonda texnik servis bilan shug'ullanuvchi korxonalar tarmog'i, chunonchi, turli vazirliklarga qarashli ta'mirlash zavodlari, „O’zavtosanoat“, „O’zavtoservis“, umumiy ishlarga mo‘ljallangan ustaxonalar, avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish stansiyalari va boshqalardir.
Rivojlangan bozor iqtisodiga ega ko‘plab xorijiy mamlakatlarning tajribasi avtomobillarga texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlashni tashkil etishning eng ma'qul shakli — dilerlik tizimi ekanligini ko‘rsatadi. Bunda tayyorlovchi zavod va avtomobil egasi o'rtasidagi vositachilar soni qisqaradi, ta'minot yanada tezkor bo'ladi.
Servis bu — tovar bo‘lib, u istemolchilar ko‘p bo’lishini talab qiladi. Masalan, Fransiyada ishlab chiqarishning yillik o'sishi 2,9 % bo’lganda, servis xizmatining oshishi 4,2 % ni tashkil etadi. Germaniyada yangi avtomobillarni sotishda, texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlashni o‘tkazishdagi kabi rentabellik olinmaydi. Texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash hajmi yangi avtomobillami sotish hajmiga nisbatan ikki marotaba ko'p.
Texnik servis quyidagi xizmatlar majmuyini o‘z ichiga oladi:
-iste'molchilarning avtomobillarga va ko‘rsatiladigan xizmatlarga ehtiyoji va bu ehtiyojlarga sarflanadigan xarajatlarni to‘lay olishiga bo'lgan talab;
- axborot-maslahat xizmatlari;
-iste'molchini mashinalar, jihozlar, ehtiyot qismlar bilan ta'minlash;
-avtomobillarni sotish oldidan tayyorlash, ishga tushirish va sozlash ishlari; -iste'molchilarni mashina va jihozlardan foydalanish qoidalariga o'rgatish;
-avtomobillar diagnostikasi va ularga texnik xizmat ko'rsatish;
-avtomobillarni ta'mirlash, olib ketish va olib kelish;
-ijara bo'yicha xizmatni tashkil etish;
-ishlarni mexanizatsiyalashgan tarzda o'tkazish;
-ta'mirlash, texnik xizmat ko'rsatish bo'yicha material texnik baza yaratish va boshqalar.
Tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, texnik servis to'g'ri tashkil etilganda, texnik xizmat ko'rsatish va ta'mirlashga sarflangan vaqt 8 ... 12 % ga qisqaradi, avtomobillarda bajariladigan ish hajmi esa 20...28% ga oshadi.
Texnik servisni tashkil etish tizimi avtomobillarning yuqori darajada tayyorligini, malakali xizmat ko’rsatish va undan foydalanishni, foydalanuvchilarning manfaatlariga rioya qilishni, kadrlar tayyorlashni ta'minlashi lozim.
MEHNAT MUHOFAZASI
Mamlakatning har bir fuqarosi o'zi yashab turgan jamiyatni shakllantirishdagi, rivojlantilishdagi, ishlab chiqarishda ishlashdagi va uni
boshqarishdagi asosiy kuch hisoblanadi. Demak, har bir davlatning asosiy boyligi
uning fuqarolaridir, shu jumladan aholining katta qismini tashkil qiluvchi
yoshlardir. Shu sababli fuqarolarning mehnat xavfsizligini ta'minlash va
sog'lig'ini saqlash jamiyat ijtimoiy taraqqiyoti yo'lidagi muhim omil hisoblanadi.
Fuqarolar hayoti va mehnati havfsizligini ta'minlash muammosi har bir
jamiyat uchun dolzarb masala bo'lib, u davlatning iqtisodiy rivojlanganligiga va
barqarorligiga, kuchli ilmiy—texnik va intellektual imkoniyatlarga ega ekanligiga
bog'liq. Davlat uchun kuchli ilmiy—texnik va intellektual imkoniyatlar zaxirasi esa
yoshlardir, ularning olgan ta'lim va tarbiyasi, o'z mutaxassisliklari bo'yicha
egallagan bilimi va uquvi darajasidir.
Bugungi kunda mehnat muhofazasi tushunchasi halqaro miqyosda o'ta
dolzarb va jiddiy tus olayotgan muammolardan biri sanaladi. Mehnat muhofazasi
yuzasidan olib borilayotgan halqaro me'yorlar sirasiga quyidagi talablar kiradi:
-ishchi-xodimlaming sog'lig'i va hayotini himoya qilish; davlat miqyosida mehnat muhofazasini ta 'minlovchi me'yorlarni qabul qilish va halqaro hujjatlami
ratifikatsiya qilish;
-mehnat muhofazasi bo'yicha davlat boshqaruvi;
-mehnat muhofazasi talablalining bajarilishi yuzasidan davlat nazoratini olib borish;
-mehnat muhofazasi talablari ijrosi yuzasidan keng jamoatchilik nazoratini olib borish;
-mehnat muhofazasi, atrof muhitning sofligini asrab avaylash, boshqa ijtimoiy va iqtisodiy faoliyat turlarini muhofaza qilishni muvofiqlashtirib borish;
-mehnat muhofazasi bo'yicha loyihalami davlat tomonidan moliyalashtirilishi;
-mehnat muhofazasi bo'yicha malakali mutaxassislami yetkazib berish masalasi;
-mehnat muhofazasi bo'yicha yagona axborot tizimini yaratish kabi masalalar va ularning ijrosi borasida halqaro me'yorlar belgilab berilgan.
Avtomobillarni ta'mirlash korxonalarining uchastka va bo'limlarini joylashtirishda quyidagi qoidalarga rioya qilish lozim;
1. Ta'mirlanadigan agregatlar va yirik detallar texnologik ketma- ketligi talablarga mos holda eng qisqa yo'l bilan harakatlanishi lozim.
2. Qismlarga ajratish-yig'ish va ta'mirlash uchastkalarining o'zaro joylashishi texnologik jarayon va asosiy yuk oqimining yo'nalishiga qarab aniqlanadi.
3. Sinash stansiyasi motor bo'limining yonida joylashgan bo'lishi kerak.
4. Asbob omborxonasini mexanik bo‘lim yoniga joylashtirish maqsadga muvofiq.
5. Katta miqdordagi suv iste'mol qiluvchi uchastkalarni bir joyga joylashtirish lozim.
6. Yong'in xavfi bo’lgan bo’limlar bir-birlaridan kapital devorlar bilan ajratilishi zarur.
7. Uskunalarni rejalashtirish va o‘matish operatsiyalari, texnologik ketma-ketlikka mos holda, zarur bo’lgan o'tishlarni va texnika xavfsizligi talablariga muvofiq olib boriladi.
8. Texnologik jarayonlarda zararli gazlar va bug’lar ajralib chiqmaydigan bo’limlar va xonalar bir-biridan devor bilan ajratilmasa ham bo’ladi.
Ta'mirlash korxonalarini loyihalashda binoning berilgan ishlab chiqarish maydonlarida, uning perimetri minimal bo'lishini ta'minlash lozim, bu esa, o‘z navbatida, tashqi devorlarni ko‘tarish, isitish jihozlarini o'rnatish uchun sarflanadigan xarajatlarning kamayishiga olib keladi. Bu nuqtayi nazardan, eng afzali kvadrat shaklidagi binodir. Binoning uzunligini uning eniga nisbatan ko'pi bilan 3 : 1 nisbatda bo'lishiga ruxsat etiladi.
Ta'mirlash korxonalarida bino ustunlarining qadami 6 m, qulochi esa 6, 9, 12 va 18 m qilib olinishi mumkin, ularning uzunliklari yig'ma temir-beton balkalarning uzunliklariga to‘g‘ri keladi. Ishlab chiqarish binolarining balandligi ta'mirlanadigan avtomobilning gabarit o'lchamlariga bog'liq holda tanlanadi.
Ishlab chiqarish binolari ichidagi transport yurish yo'laklarining kengligi harakat bir tomonlama bo‘lsa, 2 — 2,5 m, ikki tomonlama bo'lsa, 3,25 — 3,5 m ga teng qilib olinadi. Piyodalarning o'tish joylari kengligi, ishchilarni o‘tkaza olish xususiyatidan aniqlanib, ular 1 — 2 m atrofida bo‘ladi. Termik pechlar yonidagi o'tish joylarining kengligi 1,5 m dan kam bo'lmasligi lozim.Mehnat muhofazasi bo'yicha qabul qilingan o'nlab me'yoriy-huquqiy hujjatlar, standartlar, nizomlar, qoidalar, yo'riqnomalarning barchasi ishlab chiqarishda ishlovchilar hayoti, sog'lig'i va ish qobiliyatini muhofazalash, turli baxtsiz hodisalarning, jarohatlanishlar va kasb kasalliklalining oldini olish, qulay va bexatar mehnat sharoitlarini yaratishga, xavfsiz mashina va mexanizmlar, qurilmalar, uskunalarni loyihalashga, ishlab chiqishga va ishlab chiqilishga tatbiq qilishga xizmat qiladi.

XULOSA
Xulosa qilib shuni aytish joizki mazkur bitiruv malakaviy ishim metal plastinalarni qirralarini tayyorlamasdan payvandlashni o’z ichiga oladi. Materiallarni payvandlash deb, ularni atomlarning o‘zaro ta’sirlashish kuchlari hisobiga biriktirish jarayoniga aytiladi. Ma’lumki, metall detallarning sirtqi atomlari to‘yinmagan erkin bog‘larga ega bo‘ladi, bu bog‘lar atomlararo kuchlar ta’sir qiluvchi masofada yaqinlashgan turli atomlar yoki molekulalarni qamrab oladi. Agar ikkita metall detallarning yuzalari atomlararo kuchlarning metall ichida turadigan masofada yaqinlashtirilsa, ular (yuzalar) tegish yuzasida birlashib yaxlit bir narsaga aylanadi, uning mustahkamligi yaxlit metallning mustahkamligi bilan barobar bo‘ladi.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O’zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo’llari va choralari. – Т.: O’zbekiston, 2009. – 56 b.

2. Avtomobillar texnik ekspluatatsiyasi. Qayta ishlangan va to’ldirilgan ruscha 4-nashridan (prof. Kuznetsov Ye.S. tahriri ostida. M.:Nauka 2004y. 535 b.) tarjima prof. Sidiqnazarov Q.M. umumiy tahriri ostida, Toshkent “VORIS-NASHRIYOT”, 2006.
3. Avtomobillar texnik ekspluatatsiyasi. O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi avtotransport oliy o’quv yurtlari talabalari uchun darslik sifatida tavsiya etgan. Prof. Sidiqnazarov Q.M. umumiy tahriri ostida, Toshkent “VORIS-NASHRIYOT”, 2008.
4. Usmanov D.I. O`zbekiston Respublikasi avtomobil transporti harakatlanuvchi tarkibiga TXK va T to`g`risidagi Nizom.-Toshkent, 1999
5. Tехническая эксплуатация автомобилей. Учебник для ВУЗов. Под ред. Проф. Е.С. Кузнецова. M: Наука, 2002 g.
6. Боровских Ю.И. и др. Автомобилларнинг техник тузилиши, техник хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш. Тошкент: «Мехнат», 2001.
7. O.Hamraqulov, Sh.Magdiyev. Avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi. Toshkent, 2005 yil.
8. O’zbekiston Respublikasi avtomobil transporti harakat tarkibiga texnik xizmat ko’rsatish va ta’mirlash to’g’risidagi nizom. Toshkent,1999 y.
9. Руководство по ремонту и обслуживанию. Инструкция по эксплуатации автомобилей ДЭУ. Нексия (все модели). Ташкент, 2000 г.
10. O.Xamrakulov, Sh.Magdiev. Avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi. Toshkent. 2005 y.
11. Xusanjonov A., Qobulov M., Abdubannopov A. Avtotransport vositalaridagi shovqin so'ndiruvchi moslamalarda ishlatilgan konstruksiyalar tahlili.
12. Texnicheskaya Ekspluatatsiya avtomobiley.-Uchebnik dlya VUZov g`’od.red ye.S.Kuznetsova.-M.:Transport, 2004
13. Texnicheskaya Ekspluatatsiya avtomobiley.-Uchebnik dlya VUZov g`’od.red G.V.Kramarenko.-M.:Transport, 1985
14. Fastovtsev G.F. Organizatsiya texnicheskogo obslujivaniya i remont legkovix avtomobiley.-M.: Transport, 1989
15. Magdiyev Sh.P. Rasulov H.A. Avtomobil va dvigatellarga texnik xizmat ko’rsatish, ta’mirlash. Toshkent, “ILM ZIYO” -2006 yil.
16. www.avtomobil.ru
17. www.avto.uz
18. www.ziyonet.com
19. www.edu.uz
20. www.ziyouz.com