O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi

Tayanch so’z va iboralar.

1. 
   Mulk sug’urtasi ob`ekti
   
2. 
   Mulkiy sug’urta turlari
   
3. 
   Fuqarolar mulki sug’urtasi
   
4. 
   Korxonalar mulki sug’urtasi
   
5. 
   Sug’urta qoplamasi
   
6. 
   Ixtieriy mulkiy sug’urta
   
7. 
   Majburiy mulkiy sug’urta
   

Nazorat uchun savolar

1. 
   Mulkiy munosabatlar deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Nima sababdan fuqarolar mulki majburiy sug’urtaga olinadi?
   
3. 
   Fuqarolarning qanday mulklari majburiy sug’urtalanadi?
   
4. 
   Asosiy fondlar qanday shartlar bo’yicha sug’urtalanadi?
   
5. 
   Sug’urta qildiruvchi mulk sug’urtasi bo’yicha qanday xuquqlarga ega bo’ladi?
   
6. 
   Ko’rilgan zararlar miqdori qanday tartibda aniqlanadi?
   

Asosiy adabiyotlar

1. 
   O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent 1992 y.
   
2. 
   O’zbekiston Respublikasi «Sug’urta faoliyati xaqida»gi qonuni Toshkent 2002 y.
   

3.I.A Karimov «O’zbekiston iqtisodiy isloxotlarni chuqurlashtirish yo’lida» T-

«O’zbekiston» 1995 y.

4.I.A.Karimov «O’zbekiston buyuk kelajak sari» T-«O’zbekiston»1998 y. 5.I.A.Karimov «O’zbekiston bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li» T-

«O’zbekiston» 1998 y.

6.I.A.Karimov «O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot yo’li» T-«O’zbekiston» 1998 y.

7.X.R.Sobirov «Sug’urta xaqida 100 savol javob» T-«Mexnat» 1999 y

Qo’shimcha adabiyotlar.

1. 
   X.R.Sobirov «Xitoyda sug’urta» «Iqtisod va siyosat» 1998 y.
   
2. 
   X.R.Sobirov «Axmoniylar davrida soliq isloxoti» «O’zbekiston soliqlari xabarnomasi» 1996 y.
   
3. 
   Straxovoe delo. Uchebnik pod. red. Prof. L.I.Reytmana-M. «Bankovskiy i birjevoy nauchno- konsul’tatsionnuy tsentr», 1996
   
4. 
   E.V.Kolomina, V.V.SHaxova «Slovar’ straxovux terminov» «Finansu i statistika» 1999 g.
   
5. 
   L.I.Reytmana «Straxovoe delo» M-«Finansu i statistika» 1999 g.
   
6. 
   V.V. SHayxov «Vvedenie v straxovanie» M- «Finansu statistika» 1997g.
   
7. 
   A.A.Gvozdenko. «Osnovu straxovaniya» «Finansu i statistika» 1998 g.
   
8. 
   Straxovanie: ot A do YA (knigi dlya straxovateley). M: «Infra-M» 1996 g.
   

8-Mavzu: Tadbirkorlik tavakkalchiliklari sug’urtasi.

Reja:

1. 
   Tadbirkorlik tavakkalchiliklari sug’urtasining moxiyati.
   
2. 
   Tijorat tavakkalchiliklari sug’urtasi.
   
3. 
   YAngi texnika va texnologiya tavakkalchiliklari sug’urtasi.
   

1. Tadbirkorlik tavakkalchiliklari sug’urtasining moxiyati

Tadbirkorlik faoliyati va sug’urta-bozor munosabatlarining uzviy bog’liq kategoriyalardir.

Tadbirkorlik sug’urtasi faoliyatining yakuniy natijalari bilan birgalikda ko’zlangan maqsadga erishish uchun ta`sir qiluvchi turli omillar ximoyasiga yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Natijada sug’urta vositasida ulkan bozor fazosida suzib yurgan xar bir shaxsga xavf soluvchi kutilmagan xolatlarga qarshi kafolat yaratishi kerak.

Bozor sharoitida tijorat, texnik, xuquqiy va siyosiy tavakkalchiliklardan sug’urtalash dolzarb xisoblanadi. Sug’urta kundan-kunga faqatgina tabiiy ofatlardagina ximoyalash emas, balki iqtisodiy kon`yukturaning no-ma`kul o’zgarishlaridan xam ximoyalash vositasi bo’lib bormokda. Sug’urta bozor munosabatlarining turli qatnashchilari o’rtasidagi o’zaro moliyaviy va xuquqiy munosabatlarni tartibga solishga yordam berishi kerak.

Tadbirkorlik faoliyatining maqsadi foyda olish, kapital xajmini ko’paytirish xisoblanadi. SHuning uchun kutilgan foydani yo’qotish extimoli yoki ko’zlangan daromadni ololmaslik xolatlaridan sug’urtalash muxim axamiyat kasb etadi.

Foydani yo’qotilishiga (ololmaslikka) olib keluvchi barcha sabablar ikki guruxga bo’linadi:

1. 
   Tabiiy ofatlar, avariyalar va boshqa shunga o’xshash xodisalar natijasida ishlab chiqarish jarayonining buzilishi.
   
2. 
   Bozor kon`yukturasining o’zgarishi, maxsulot etkazib beruvchi yoki sotib oluvchi tomonidan kontraktlarning buzilishi va boshqalar.
   

Omillarning bu ikkala guruxi xam sug’urta soxasida bo’lishi lozim.

Samarali tadbirkorlik faoliyatini yangi texnika va texnalogiyalarni o’zlashtirishga intilishsiz, ishlab chiqarishni kengaytirish uchun qo’shimcha mablag’larni qidirishdagi ongli tavakkalchiliksiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Bu yo’ldagilarning xammasi xam muvaffaqiyatni kafolatlamaydi, yo’qotishlar xam bo’lishi mumkin. Bunday texnik va texnalogik tavakkalchiliklardan sug’urtalash ilmiy-texnik va texnalogik tavakkalchiliklardan sug’urtalash ilmiy-texnik taraqqiyotning muxim qo’llab-quvvatlovchisi bo’lishi mumkin.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida sug’urtaning o’zi tijorat faoliyatining bir soxasi bo’lib boradi. SHuning uchun sug’urtalovchi o’z javobgarligiga u yoki bu tavakkalchilikni olish bilan, avvalo o’zi xaqida uylaydi, ya`ni tuzilayotgan sug’urta shartnomasi unga nima beradi. SHuningdek, u yirik tavakkalchiliklarning yuqori xavfi mavjud bo’lgan sug’urtaning ayrim turlariga qo’l ura olmaydi. SHuning

uchun bunday turlarning ko’pchiligi birgalikdagi sug’urtaning predmeti bo’lishi mumkin.

Bozor xo’jaligining kengayishi bilan tadbirkorlik faoliyati bilan bog’liq ko’plab ob`ektlar sug’urtaga jalb qilinadi. Lekin, sug’urta ximoyalarining extimoliga real sug’urta bozorini shakllanishi, sug’urta tashkilotlarining moliyaviy bazasini mustaxkamlanishi, sug’urta tashkilotlarining moliyaviy bazasini mustaxkamlanishi bilan amalga oshadi.

2.