Oʻzbеkiston rеspublikаsi oliy vа oʻrtа mаxsus tа’lim vаzirligi

birlanchi 
kalit
deyiladi va undan MBning boshqa ustunlaridan kerakli qiymatlarni qidirish 
uchun foydalaniladi. 

---

98 
Shu sababdan har bir ma‘lumotlar orasidagi munosabatning birlamchi kaliti 
bo‘lishi shart. Aks holda ob‘yektni bir xil identifikatsiyalshning iloji bo‘lmaydi. 
Real murakkab ob‘yektlar relyatsion MBda bir nechta munosabatlarga 
tegishli shuncha yozuv shaklida ifodalanadi. Munosabatlarni o‘zaro bog‘lash 
uchun atributdan foydalaniladi. Bunday atribut 
tashqi kalit
deyiladi. Tashqi kalit 
aniqlangan munosabat xuddi shunday atribut birlamchi kalit deb belgilangan mos 
munosabatga tayanadi. Boshqacha qilib aytganda, ob‘yektlar atributlari jadvalida 
bir xil atributli ustunlar bir jadvalga birlashtirilishi mumkin. Bunday talablarni 
bajarish munosabatlarni modifikatsiyalash va yozuvlarni o‘chirish uchun qator 
qabul qilishda muhim ahamiyot kasb etadi. 
Munosabatlarni normallashtirish
- ma‘lumotlarning relyatsion modelini 
yaratishda qo‘llaniladigan asosiy tadbir hisoblanadi. U ortiqcha ma‘lumotlarni 
kamaytirish va yozuvlarni o‘chirishda umumiy ma‘lumotni yuqotmaslik imkonini 
beradi. 
Normallashtirish
bu jadval ko‘rinishini aniqlash qoidalari to‘plami. 
Normallashtirish jarayonida birlamchi kalitlar va ularga bog‘liq bo‘lgan atributlar 
ajratiladi. Normallashtirishni beshtadan ortiq shakli mavjud. 
Normallashtirish natijasida bir-biriga zid bo‘lmagan mantiqiy tuzilma 
yaratiladi va saqlanadigan ma‘lumotlar hajmi kengayadi. 
Relatsion ma‘lumotlar bazasini boshqarish nuqtai nazaridan nisbatan sodda 
bo‘lib, o‘z tarkibiga o‘zgaruvchan miqdorlar va ular bilan bog‘liq bo‘lgan 
diskriptorlar (o‘zgaruvchan miqdorlarni mazmun-mohiyatini ko‘rsatuvchi 
yoyilmalar)ni oladi. Bir nechta relyatsion ma‘lumotlar bazasi bir tizimga 
birlashtirilishi mumkin.